Trẻ ở tuổi dậy thì cần ngủ từ 8 đến 10 tiếng mỗi ngày để đảm bảo khả năng phát triển. Tuy nhiên, một số trẻ lại gặp phải tình trạng mất ngủ, khó ngủ, ngủ không sâu giấc. Mất ngủ ở tuổi dậy thì làm thay đổi đồng hồ sinh học, tác động tiêu cực đến quá trình tăng trưởng và phát triển của trẻ. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng này? Bố mẹ cần lưu ý những điều gì? Cùng theo dõi bài viết sau đây của Dược Bình Đông để hiểu rõ hơn và có cách phòng ngừa hiệu quả.
1. Đôi nét về tình trạng mất ngủ ở tuổi dậy thì
Mất ngủ ở tuổi dậy thì xảy ra khá phổ biến, do ngủ không sâu giấc hoặc giấc ngủ bị gián đoạn mà trẻ thường không ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm. Đặc biệt là ở các bé gái, khi bước sang tuổi dậy thì và bắt đầu có kinh nguyệt, sự thay đổi hormone của cơ thể ảnh hưởng đáng kể lên giấc ngủ của trẻ.
Mất ngủ hay rối loạn giấc ngủ tuổi dậy thì là tình trạng xảy ra khá phổ biến
Những trẻ đang rơi vào tình trạng mất ngủ thường có những biểu hiện như:
- Khó đi vào giấc ngủ, trằn trọc đến sáng mới ngủ được.
- Không ngủ được suốt đêm, ngủ chập chờn, ngủ không sâu giấc, thức giấc nhiều lần trong đêm.
- Chất lượng giấc ngủ không đảm bảo.
- Ban đêm không cảm thấy buồn ngủ hoặc cảm thấy buồn ngủ nhưng không ngủ được,…
Thông thường, tình trạng mất ngủ sẽ rơi vào 1 trong 3 trường hợp sau đây:
- Mất ngủ thoáng qua (không xảy ra thường xuyên)
- Mất ngủ cấp tính (thời gian kéo dài dưới 4 tuần)
- Mất ngủ mạn tính (thời gian kéo dài hơn 4 tuần)
Mất ngủ thoáng qua hoặc mất ngủ cấp tính nếu không được điều trị kịp thời sẽ dẫn đến mất ngủ mạn tính, khiến việc điều trị trở nên khó khăn hơn.
Tuy không gây nguy hiểm nhưng mất ngủ tuổi dậy thì vẫn đem đến nhiều rắc rối cho trẻ. Trẻ bị mất ngủ thường xuyên sẽ cảm thấy mệt mỏi, suy nhược cơ thể, giảm trí nhớ cũng như khả năng nhận thức, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng tiếp thu, học tập và sinh hoạt. Ngoài ra, mất ngủ còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý như tim mạch, đột quỵ và tăng nguy cơ tai nạn do thiếu tập trung. Phụ huynh và các em trong độ tuổi dậy thì cần lưu ý đến gặp bác sĩ nếu nhận thấy các dấu hiệu dưới đây:
- Gặp khó khăn khi thức dậy vào mỗi buổi sáng.
- Thường xuyên cảm thấy nóng nảy, khó chịu và cáu gắt vào đầu giờ chiều.
- Thường xuyên mệt mỏi, ngủ gật, lơ mơ vào ban ngày.
- Cuối tuần thường ngủ say, và sau khi thức dậy thì cảm thấy mệt mỏi và dễ cáu gắt.
- Mất ngủ kéo dài trên 3 tuần.
- Gây tác động nghiêm trọng đến đời sống hàng ngày.
- Xuất hiện một số triệu chứng bất thường kèm theo: đau ngực, khó thở, tiểu đêm nhiều lần, đau đầu kéo dài, hoặc các triệu chứng thần kinh khác.
- Mất ngủ do những phản ứng phụ của thuốc.
- Mất ngủ kèm theo các triệu chứng lo âu, trầm cảm.
- Khi có bệnh nền.
2. Nguyên nhân gây ra tình trạng mất ngủ
2.1. Do thay đổi hormone
Tuổi dậy thì là giai đoạn cơ thể trẻ có nhiều biến đổi, đặc biệt là sự thay đổi hormone. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn gây ra chứng khó ngủ, mất ngủ ở trẻ. Ngoài ra, sự mất cân bằng cortisol cũng góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng này.
Ở các bé gái, mất ngủ là một trong những biểu hiện của triệu chứng tiền kinh nguyệt, kèm theo là các triệu chứng đau lưng, đau bụng dưới,…Tham khảo thêm thông tin hữu ích bằng cách truy cập bài viết “Kinh nguyệt ở độ tuổi dậy thì” nhé!
Ngoài ra, một số trẻ em và thanh thiếu niên đang gặp khó khăn khi đi ngủ hoặc có hành vi chống lại giờ đi ngủ thông thường vì nhịp sinh học của trẻ đang bị trì hoãn nhiều hơn. Trẻ thường muốn đi ngủ muộn hơn và thức dậy muộn hơn vào buổi sáng hôm sau.
Mất ngủ là một trong những dấu hiệu của hội chứng tiền kinh nguyệt
2.2. Do áp lực, căng thẳng
Dậy thì là giai đoạn mà trẻ phải đối diện với những áp lực từ việc học và nhiều kỳ thi quan trọng. Thực tế, khi căng thẳng kéo dài, cơ thể sẽ tăng tiết Cortisol khiến trẻ khó đi vào giấc ngủ. Đặc biệt, ngay cả khi chìm vào giấc ngủ thì hormone này cũng sẽ gây tác động và làm gián đoạn giấc ngủ, ngủ không sâu, dễ mơ thấy ác mộng,…
Một số áp lực phổ biến mà các bé trong độ tuổi dậy thì thường gặp phải như:
- Áp lực thi cử.
- Áp lực công việc.
- Áp lực cuộc sống.
- Áp lực gia đình và xã hội.
Bệnh cạnh dấu hiệu mất ngủ, bố mẹ có thể nhận biết tình trạng căng thẳng, của con thông qua các biểu hiện như chóng mặt, đau đầu, mệt mỏi, khó tập trung,…
Khi căng thẳng, cơ thể sẽ tăng tiết Cortisol khiến các bé không thể đi vào giấc ngủ
2.3. Do lối sống và môi trường
Lối sống thiếu khoa học hoặc các yếu tố môi trường có thể gây ra tình trạng mất ngủ ở tuổi dậy thì. Cụ thể như sau:
- Thức khuya và sử dụng các thiết bị điện tử trước khi ngủ: Ở tuổi dậy thì, trẻ thường bị thu hút bởi các trò chơi điện tử, mạng xã hội,… Khi đó, sóng ở các thiết bị này sẽ tác động trực tiếp tới não bộ. Mặt khác, thời gian sử dụng các thiết bị như điện thoại, laptop thường rơi vào buổi tối gần giờ ngủ và việc chơi game, lướt mạng xã hội sẽ khiến trẻ phấn khích và khó dừng lại được. Lâu dần, thói quen thức khuya và khó ngủ vào buổi tối sẽ hình thành.
- Thói quen ngủ không đều đặn: Thức khuya học bài, chơi game, xem phim và ngủ nướng vào ngày nghỉ.
- Thói quen sinh hoạt kém khoa học: Lạm dụng những món ăn thức uống không lành mạnh như nước tăng lực, cà phê, trà, trà sữa, bánh ngọt, thức ăn nhanh,… hoặc ăn uống không đúng giờ. Việc nạp quá nhiều những thực phẩm này vào ban ngày sẽ ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ về đêm. Một số ít trẻ ở lứa tuổi này còn sử dụng các chất kích thích như bia rượu, thuốc lá,… gây nên tình trạng mất ngủ.
- Lười vận động: Thiếu hoạt động thể chất dẫn đến dư thừa năng lượng và cơ thể không cảm thấy mệt mỏi, từ đó trẻ khó đi vào trong giấc ngủ.
- Thiếu dinh dưỡng: Thiếu hụt các chất như vitamin D, vitamin C, vitamin B6, Selen, Omega 3,… sẽ dẫn đến tình trạng mất ngủ của cơ thể.
- Tác dụng phụ của thuốc: Các loại thuốc điều trị huyết áp, thuốc chống trầm cảm, thuốc Corticoid,… có thể gây ra tác dụng phụ mất ngủ hoặc làm gián đoạn giấc ngủ.
- Do ảnh hưởng từ môi trường: Môi trường ô nhiễm tiếng ồn, không gian ngủ không trong lành, quá nóng hoặc chật chội,… đều có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.
2.4. Do bệnh lý
Tuy không thực sự phổ biến nhưng các bệnh lý cũng là vấn đề ảnh hưởng lớn đến sức khỏe thể chất và tinh thần ở lứa tuổi dậy thì, khiến các bé khó có được giấc ngủ ngon và sâu. Cụ thể như sau:
- Chứng ngủ rũ (Narcolepsy): Chứng ngủ rũ rất hiếm gặp nhưng thường phát triển ở độ tuổi thanh thiếu niên. Trẻ mắc hội chứng này sẽ khó ngủ vào ban đêm nhưng luôn cảm thấy buồn ngủ vào ban ngày. Trẻ có thể rơi vào giấc ngủ một cách đột ngột bất cứ lúc nào hoặc bất cứ nơi đâu.
- Bệnh lý về thần kinh: Các bệnh trầm cảm, sa sút trí tuệ hoặc các bệnh thoái hóa thần kinh khác có thể gây ra các rối loạn trong chu kỳ giấc ngủ, làm giảm chất lượng giấc ngủ của trẻ.
- Bệnh về xương khớp: Khi mắc phải các bệnh về xương khớp như viêm khớp dạng thấp, thoái hóa cột sống, thoái hóa khớp gối,… sẽ gây ra các đau nhức về đêm, khiến trẻ không ngủ được.
- Bệnh về đường tiêu hóa: Các bệnh viêm loét dạ dày, viêm đại tràng, rối loạn tiêu hóa, trào ngược dạ dày thực quản, đầy hơi, chướng bụng,… khiến trẻ cảm thấy khó chịu, mệt mỏi dẫn đến mất ngủ.
- Rối loạn hô hấp: Các bệnh đường hô hấp như COPD, hen suyễn, bệnh viêm phế quản, viêm mũi, viêm xoang hoặc chứng ngưng thở khi ngủ,… gây ra các triệu chứng ho khan kéo dài, tức ngực, khó thở vào ban đêm khiến chất lượng giấc ngủ suy giảm nghiêm trọng.
- Bệnh về thận – tiết niệu: Khi bị nhiễm trùng đường tiết niệu, trẻ thường tiểu đêm, nước tiểu vàng, tiểu buốt, đau lưng do bệnh thận,… Những triệu chứng này ảnh hưởng đến giấc ngủ của trẻ.
- Bệnh về gan: Khi gan gặp vấn đề như nóng gan, suy giảm chức năng gan đều có thể làm ảnh hưởng đến quá trình sản xuất Melatonin vào ban đêm, gây ra tình trạng khó ngủ, kèm theo các triệu chứng như nổi mẩn và ngứa ngáy, mệt mỏi, khó chịu, vàng mát, vàng móng tay,… Tìm hiểu thêm về tình trạng nóng gan trong bài viết “Nóng gan có biểu hiện gì? Cách khắc phục ra sao”.
Chứng ngủ rũ rất hiếm gặp nhưng thường phát triển ở độ tuổi thanh thiếu niên
3. Chẩn đoán tình trạng mất ngủ
Chẩn đoán tình trạng mất ngủ là bước quan trọng giúp bác sĩ tìm ra nguyên nhân, lựa chọn phương pháp điều trị thích hợp. Đầu tiên, bác sĩ sẽ tiến hành hỏi chi tiết về bệnh sử, bao gồm các thói quen, thời gian ngủ, tần suất thức giấc giữa đêm cùng với các triệu chứng liên quan khác. Sau đó, trẻ có thể được chỉ định thêm một số phương pháp chẩn đoán khác như:
- Nhật ký giấc ngủ: Trẻ có thể ghi lại thói quen ngủ của mình trong thời gian 1 – 2 tuần.
- Các chỉ định cận lâm sàng: Đo đa ký giấc ngủ (Polysomnography), đo điện não đồ (EEG), đo độ trễ của giấc ngủ (MSLT), Actiography, nghiên cứu giấc ngủ,…
- Các phương pháp chẩn đoán khác: Các phương pháp khác như xét nghiệm máu, MRI, CT, X-quang,… sẽ được chỉ định trong một vài trường hợp, để loại trừ các nguyên nhân tiềm ẩn gây ra tình trạng mất ngủ, khó ngủ.
4. Phương pháp điều trị tình trạng mất ngủ ở tuổi dậy thì
Có nhiều phương pháp điều trị mất ngủ, bạn có thể áp dụng các phương pháp hỗ trợ tại nhà, điều trị theo Tây y hoặc Đông y.
4.1. Hỗ trợ tại nhà giảm tình trạng mất ngủ
Hỗ trợ tại nhà là một phần quan trọng trong việc cải thiện tình trạng mất ngủ ở lứa tuổi dậy thì. Các biện pháp hỗ trợ tại nhà không chỉ giúp tạo môi trường thuận lợi cho giấc ngủ mà còn khuyến khích trẻ có những thói quen tốt, góp phần nâng cao chất lượng giấc ngủ và sức khỏe tổng thể.
- Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Bổ sung các loại thực phẩm giúp cải thiện giấc ngủ như hạnh nhân, chuối, sữa ấm,… Hạn chế ăn các loại thực phẩm cay nóng, chứa nhiều đường hoặc dầu mỡ, các loại thức uống có cồn, Caffeine vào buổi tối.
- Tránh căng thẳng: Việc lo lắng, căng thẳng sẽ làm ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ. Do đó, trẻ ở tuổi dậy thì nên cố gắng giữ tinh thần thoải mái, thư giãn trước khi ngủ.
- Duy trì các thói quen tốt: Nên uống 2 lít nước mỗi ngày, không uống quá nhiều nước trước khi đi ngủ, ngủ sớm, ngủ đúng giờ, không làm việc quá sức,…
- Tạo môi trường thoải mái và thực hành thở đúng cách: Chọn một không gian ngủ yên tĩnh, mát mẻ, và thoải mái để dễ dàng đi vào giấc ngủ hơn. Đồng thời, tập thở sâu và đều để thư giãn cơ thể và tinh thần, giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ.
- Massage: Đây là phương pháp giúp thư giãn đầu óc, tăng cường lưu thông máu lên não giúp bạn ngủ ngon hơn. Ba mẹ có thể giúp trẻ thực hiện massage tại khu vực vùng đầu và vùng mặt để cải thiện chất lượng giấc ngủ, giúp cơ thể cảm thấy khỏe khoắn, tỉnh táo sau khi ngủ dậy. Tìm hiểu thêm bài viết “Massage trị mất ngủ“.
- Ngâm chân: Các phương pháp ngâm chân, tắm bằng nước ấm trước khi đi ngủ sẽ giúp dễ ngủ hơn, ngủ ngon hơn, sâu hơn.
- Vận động nhẹ nhàng: Lựa chọn các bài thể dục nhẹ nhàng, các bài tập hít thở, yoga, thiền định để làm thư giãn cơ thể, giảm căng thẳng để ngủ ngon hơn. Bạn có thể xem thêm bài viết “Top 7+ bài tập yoga giúp ngủ ngon, dễ thực hiện“.
- Điều chỉnh tư thế ngủ: Chọn các tư thế ngủ thoải mái để không làm gián đoạn giấc ngủ. Tìm hiểu thêm bài viết “Tư thế giúp ngủ ngon” để có thể áp dụng khi ngủ.
- Sử dụng các sản phẩm hỗ trợ giấc ngủ: Máy tạo tiếng ồn trắng (tạo âm thanh đều đều, giúp che lấp tiếng ồn, dễ ngủ), đèn ngủ, bịt mắt ngủ, máy khuếch tán tinh dầu, nệm, nến, gối ngủ,…
4.2. Điều trị mất ngủ tuổi dậy thì bằng phương pháp Tây y
Các bác sĩ sẽ tìm ra nguyên nhân và phương pháp điều trị phù hợp. Các nguyên nhân bệnh lý gây mất ngủ có thể kể đến như vấn đề tâm thần kinh, tim mạch, hô hấp, tiêu hóa và cơ xương khớp. Tùy vào trường hợp, bác sĩ có phác đồ điều trị tương ứng bao gồm cả nội khoa (dùng thuốc) và ngoại khoa (phẫu thuật).
Bác sĩ có thể chỉ định các loại thuốc điều trị mất ngủ ở người tuổi dậy thì bao gồm:
- Thuốc bình thần giúp giảm lo âu và căng thẳng, tạo điều kiện cho giấc ngủ sâu hơn.
- Thuốc ngủ sử dụng trong thời gian ngắn để hỗ trợ giấc ngủ.
- Thuốc kháng histamin an thần, giúp dễ dàng vào giấc ngủ.
- Thuốc an thần kinh thế hệ 2 (Thuốc an thần kinh mới) điều chỉnh giấc ngủ mà ít gây ra tác dụng phụ.
- Thuốc chống trầm cảm 3 vòng, đa vòng khi tình trạng trầm cảm
- Các phương pháp không dùng thuốc khác: Liệu pháp ánh sáng, liệu pháp hành vi nhận thức (CBT-I), thực phẩm chức năng, vệ sinh giấc ngủ (Sleep hygiene), …
4.3. Cải thiện tình trạng mất ngủ tuổi dậy thì bằng Đông y
Theo Y học cổ truyền, mất ngủ do nhiều nguyên nhân gây nên. Trong đó, các tạng phủ Tâm, Can, Tỳ, Phế, Thận có mối liên hệ mật thiết với nhau, nên khi các tạng này hư suy sẽ làm tinh khí và thần trí không yên mà dẫn đến mất ngủ. Vậy nên, khi dùng thuốc Đông y chữa mất ngủ, ngoài việc điều trị triệu chứng, cần phải xác định rõ đâu là gốc bệnh để điều trị.
Một số vị thuốc Đông y chữa mất ngủ giúp an thần, định chí có thể kể đến là Tâm sen, Long nhãn, Toan táo nhân, Viễn chí, Phục thần, Thảo quyết minh, Lạc tiên, Lá vông, Bán hạ,… Các loại thảo dược này sẽ sử dụng như trà giúp hỗ trợ ngủ ngon.
Hoặc bạn có thể tham khảo các bài mẹo dân gian hỗ trợ ngủ ngon cho tuổi dậy thì:
- Sử dụng món ăn từ cây Đinh lăng như nem cuốn với lá Đinh lăng, kho cá với lá Đinh lăng, canh Đinh lăng hầm xương,…
- Chế biến món ăn từ hoa Tam thất tươi như xào thịt bò, nấu canh xương,…
- Bài thuốc Tâm sen, Lạc tiên, Lá vông.
Lưu ý khi dùng mẹo dân gian: Đối với trẻ ở độ tuổi dậy thì cần thận trọng trong việc sử dụng bài thuốc Đông y, không sử dụng trong trường hợp mẫn cảm hay dị ứng với cây thuốc đó; sử dụng nguyên liệu có nguồn gốc xuất xứ, tránh ẩm mốc và tồn dư hóa chất; nên thực hiện mẹo và sử dụng trong ngày.
Bên cạnh việc sử dụng bài thuốc, có nhiều phương pháp không dùng thuốc khác như châm cứu, xoa bóp bấm huyệt, ngâm chân, và xông tắm thảo dược. Những phương pháp này cũng có thể giúp cải thiện giấc ngủ hiệu quả.
5. Phòng ngừa tình trạng mất ngủ tuổi dậy thì
Mất ngủ khiến suy giảm sức khỏe thể chất và cả tinh thần của trẻ. Do đó, để bảo vệ sức khỏe của bản thân, trẻ ở độ tuổi dậy thì cần thực hiện một số biện pháp phòng ngừa chứng mất ngủ như:
- Thiết lập thói quen ngủ tốt: Cải thiện thói quen giấc ngủ, chẳng hạn như duy trì một lịch trình ngủ ổn định và hạn chế sử dụng thiết bị điện tử trước giờ đi ngủ,… là những biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả để có thể hạn chế tình trạng khó đi vào giấc ngủ, ngủ không ngon.
- Tập thể dục: Vận động vừa phải, hợp lý sẽ giúp dễ ngủ hơn và ngủ ngon hơn.
- Duy trì lối sống lành mạnh: Cần uống 2 lít nước mỗi ngày và không uống quá nhiều trước khi đi ngủ để tránh tình trạng tiểu đêm làm gián đoạn giấc ngủ.
- Kiểm soát bệnh lý mạn tính: Cần phải tái khám định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ, tuyệt đối tuân thủ theo phác đồ điều trị trong trường hợp trẻ có tiền sử hoặc đang mắc các bệnh lý khác.
6. Hỗ trợ từ gia đình với tình trạng mất ngủ tuổi dậy thì.
Sự quan tâm, hỗ trợ từ gia đình, đặc biệt là phụ huynh, đóng vai trò quan trọng giúp trẻ ở tuổi dậy thì có thể cải thiện chất lượng giấc ngủ, và tạo ra một môi trường lạnh mạnh cho sự phát triển của trẻ. Gia đình cần:
- Tạo điều kiện cho trẻ thư giãn.
- Khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động năng động.
- Thấu hiểu cảm xúc của con.
- Hướng dẫn trẻ về giấc ngủ.
- Nhờ chuyên gia tư vấn tâm lý.
7. Tổng kết
Sự lo lắng và áp lực liên tục có thể khiến cơ thể sản sinh ra hormone căng thẳng, làm gián đoạn chu kỳ giấc ngủ ở tuổi dậy thì. Mất ngủ ở độ tuổi này có thể gây ra một số tác hại như tinh thần mệt mỏi, uể oải, không tập trung, dễ bị kích động, béo phì, thừa cân, da xanh xao,… Do đó, ba mẹ cần đồng hành cùng con để sớm nhận biết các dấu hiệu và có biện pháp can thiệp kịp thời.
Lứa tuổi dậy thì nên hình thành các thói quen tốt như thức dậy và đi ngủ đúng giờ mỗi ngày, tập thể dục đều đặn, hạn chế sử dụng thiết bị điện tử khoảng 30 phút – 1 giờ trước khi ngủ, đảm bảo phòng ngủ thông thoáng,… để đảm bảo chất lượng giấc ngủ cũng như thời gian ngủ.
Bên cạnh đó, việc duy trì một tâm lý thoải mái cho trẻ cũng rất cần thiết. Ba mẹ nên giúp con giải tỏa bằng cách chia sẻ những căng thẳng và áp lực từ cuộc sống hằng ngày để giúp bé có giấc ngủ ngon và chất lượng hơn.
Dược Bình Đông với hơn 70 năm kinh nghiệm trong việc mang những sản phẩm chăm sóc sức khỏe kết hợp giữa công thức y học cổ truyền với công nghệ hiện đại, đạt chuẩn GMP-WHO của Bộ Y Tế đến cho gia đình Việt. Hiện những sản phẩm của Dược Bình Đông đã được phân phối trên khắp 3 miền tổ quốc, giúp khách hàng dễ dàng tìm mua.
Nếu quý khách hàng có bất kỳ thắc mắc nào liên quan đến các sản phẩm có tại Dược Bình Đông xin vui lòng liên hệ đến cho chúng tôi qua số Hotline 02839808808 để được hỗ trợ tư vấn miễn phí!
