Xuyên tâm liên được biết đến là một vị thuốc quý trong Đông y có khả năng điều trị các chứng bệnh liên quan đến viêm nhiễm đường hô hấp do vi khuẩn, virus, bệnh viêm phế quản, viêm da, mụn nhọt,… Vậy Xuyên tâm liên có công dụng như thế nào, cách sử dụng ra sao? Dược Bình Đông mời bạn cùng tìm hiểu chi tiết về vị thuốc này trong bài viết dưới đây!
1. Giới thiệu về Xuyên tâm liên
Xuyên tâm liên (Herba Andrographii) là vị thuốc từ phần thân, cành, lá của cây Xuyên tâm liên [Andrographis paniculata (Burm.f.) Nees], thuộc họ Ô rô (Acanthaceae). Dân gian quen gọi cây này bằng nhiều tên gọi khác như là Công cộng, Cây lá đắng, Khổ đởm thảo, Hùng bút, Nguyên cộng…
Xuyên tâm liên là loài cây ưa sáng hoặc có thể bị che bóng một phần trong ngày, phát triển mạnh mẽ ở những khu vực có khí hậu mát mẻ, từ ở 22-26°C và đất có độ ẩm lớn. Cây lá đắng có các đặc điểm thực vật sau:
- Cây mọc thẳng đứng, chiều cao khoảng 0.3-1m.
- Dọc thân cây có nhiều đốt và các rãnh nhỏ, từng nhánh phân tách rõ rệt mọc về 4 hướng.
- Hoa Cây lá đắng màu trắng, điểm màu hồng ở giữa và thường mọc thành chùm ở nách lá hoặc ngọn cành.
- Lá cây mọc đối xứng nhau, mỗi lá có hình mũi mác hoặc hình trứng dài khoảng 4-6cm, phần cuống ngắn.
- Quả dạng nang dài 16mm và có kích thước chiều rộng 3.5mm.
- Hạt cây hình trụ, thuôn dài, có màu sắc từ vàng nhạt đến nâu nhạt.
- Tuổi thọ trung bình của cây Cây lá đắng khoảng 1-2 năm.
Cây lá đắng có nguồn gốc từ khu vực Sri Lanka và Ấn Độ. Sau quá trình di thực, cây được trồng phổ biến ở khu vực Đông Nam Á và Nam Á, các nước Châu Phi, Caribe, Australia. Ở nước ta, khu vực trồng nhiều Xuyên tập trung ở vùng núi phía bắc như Bắc Kạn, Sơn La, Hòa Bình và một số tỉnh miền Trung.
Bộ phận làm thuốc của Xuyên tâm liên là phần nổi trên mặt đất của cây gồm: thân, cành và lá. Ngoài ra, một số địa phương còn sử dụng cả rễ để làm dược liệu. Thời điểm thích hợp để thu hoạch Cây lá đắng là khi cây bắt đầu ra hoa. Sau khi thu hái, dược liệu được làm sạch, cắt ngắn thành từng đoạn rồi đem phơi hoặc sấy khô.
2. Công dụng của Xuyên tâm liên
Cây lá đắng được mệnh danh “kháng sinh thực vật” với khả năng thanh nhiệt giải độc, giảm đau, kháng viêm và tăng cường sức đề kháng. Dược liệu này được cả Đông và Tây y đánh giá cao về những giá trị sức khỏe mang lại cho người bệnh.
2.1. Theo Tây y
Theo nghiên cứu của các chuyên gia, Cây lá đắng có chứa nhiều thành phần hóa học gồm: một hàm lượng lớn tanin và 14 loại các hợp chất glucozit và flavon (trong đó nổi bật có andrographolide). Đây đều là các thành phần quan trọng có khả năng kháng viêm, kháng virus, chống nhiễm khuẩn hiệu quả.
Nhờ những thành phần đa dạng mà vị thuốc Xuyên tâm liên mang đến nhiều công dụng cho sức khỏe như:
- Hỗ trợ điều trị bệnh liên quan đến đường hô hấp như viêm phế quản, bị khó thở, triệu chứng ho, tức ngực.
- Ức chế mạnh mẽ hoạt động của các loại vi khuẩn, kháng viêm hiệu quả.
- Hạn chế sự tổn thương tế bào, ức chế hoạt động và phát triển của các gốc tự do và những phản ứng oxy hóa.
- Hạ sốt, giảm đau đầu ở bệnh nhân cảm cúm.
- Điều hòa kinh nguyệt, cải thiện tốt tình trạng mất kinh ở phụ nữ
- Phục hồi chức năng gan và cải thiện tình trạng vàng da.
- Hỗ trợ điều trị các bệnh da liễu như tróc lở, mụn nhọt, viêm ngứa, áp xe.
2.2. Theo Đông y
Theo nghiên cứu từ Đông y, Cây lá đắng có những đặc điểm dược lý như:
- Tính vị: Vị đắng, tính hàn.
- Quy kinh: Kinh Phế, Can, Tỳ
- Công năng: Thanh nhiệt giải độc, thanh tràng chỉ lỵ, thanh nhiệt táo thấp, thanh phế chỉ khái.
- Chủ trị: Các bệnh viêm ruột, lỵ cấp tính, viêm phổi, viêm họng, viêm amidan, ho gà, viêm gan virus, viêm đường tiết niệu, mụn nhọt, rắn độc cắn, ung thũng đinh độc.
3. Gợi ý một số bài thuốc trị bệnh từ Xuyên tâm liên
Với công dụng thanh nhiệt, giải độc,… Cây lá đắng thường được dùng trong các bài thuốc Đông y trị các bệnh liên quan đến đường hô hấp, đường tiết niệu, các bệnh lý về gan,… Dưới đây là một số bài thuốc mang lại hiệu quả tích cực mà bạn có thể tham khảo:
3.1. Chữa ho, chữa viêm phổi, viêm phế quản, viêm xoang mãn tính
- Chuẩn bị: 15g Xuyên tâm liên, 10g củ Bách hộ, 10g Kim ngân hoa, 10g củ Mạch môn
- Cách thực hiện: Sắc với 1 lít nước, dùng trong ngày. Uống liên tục 1 tuần để đạt được hiệu quả cao.
3.2. Chữa viêm họng, viêm amidan
- Chuẩn bị: 12g Xuyên tâm liên, 12g Kim ngân hoa, 12g Mạch môn, 12g Huyền sâm
- Cách thực hiện: Sắc uống, dùng liên tục trong 7-9 ngày.
3.3. Giải độc gan, thanh nhiệt
- Chuẩn bị: 30g Xuyên tâm liên khô
- Cách thực hiện: Đun với nước và dùng uống mỗi ngày.
3.4. Chữa đau đầu, cảm mạo
- Chuẩn bị: 45g Xuyên tâm liên khô
- Cách thực hiện: Tán thành bột. Một lần dùng 2g chiêu bằng nước ấm. Ngày dùng 3 lần và thực hiện liên tục trong 5 ngày. Sau đó, bạn nên ăn cháo nóng để giải cảm.
3.5. Trị chứng tiểu buốt, nước tiểu vàng hoặc tiểu rắt
- Chuẩn bị: 15 lá Xuyên tâm liên tươi
- Cách thực hiện: Rửa sạch rồi giã nát, sau đó cho thêm một ít mật ong, hãm với nước sôi và uống hết trong ngày. Duy trì bài thuốc trong vòng 5 ngày.
3.6. Chữa mụn nhọt, mẩn ngứa, herpes, viêm ngoài da
- Chuẩn bị: Xuyên tâm liên khô hoặc loại tươi mang đi sao vàng
- Cách thực hiện: Cho vào nồi đun cùng với 3-5 lít nước trong 30 phút. Sau đó, xông ở vùng bị viêm nhiễm, khi nước nguội bớt thì đem đi tắm. Thực hiện đều đặn hàng ngày
4. Một số lưu ý để sử dụng Xuyên tâm liên an toàn
Mặc dù, Cây lá đắng là dược liệu từ thiên nhiên khá lành tính nhưng nếu sử dụng không đúng cách cũng thể gây ra các tác dụng không mong muốn. Vì vậy, để an toàn khi dùng vị thuốc này bạn cần lưu ý một số điểm sau:
Các đối tượng sau không nên sử dụng Xuyên tâm liên:
- Phụ nữ mang thai và đang cho con bú.
- Người bị tụt huyết áp.
- Người có vấn đề liên quan đến sinh sản, khó có con.
- Người bị tỳ vị hư hàn.
- Người mắc chứng rối loạn đông máu hoặc người có chấn thương, bệnh nhân sau phẫu thuật.
- Bệnh nhân đang điều trị các loại thuốc: thuốc chống đông máu, thuốc kháng tiểu cầu, thuốc ức chế miễn dịch.
Để tránh các tác dụng phụ, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng Cây lá đắng. Ngoài ra, bạn phải tuân thủ đúng liều lượng đã được kê đơn trong bài thuốc trị bệnh. Khi phát hiện có các triệu chứng bất thường bạn cần ngưng sử dụng và đến thăm khám bác sĩ ngay.
5. Tổng kết thông tin về Xuyên tâm liên
Cây lá đắng là thảo dược đã được sử dụng phổ biến trong cả Tây y và Đông y nhờ dược tính kháng sinh, chống viêm hiệu quả. Hy vọng thông qua bài viết trên, bạn đã hiểu rõ công dụng của Xuyên tâm liên và những lưu ý khi dùng để mang lại hiệu quả cao.
6. Câu hỏi thường gặp về Xuyên tâm liên
Câu hỏi 1: Cây lá đắng có hỗ trị điều trị Covid-19 không?
Phần trả lời:
Năm 2021, thời điểm dịch Covid-19 bùng nổ trở lại tại Việt Nam, Xuyên tâm liên đã được Bộ Y Tế và các chuyên gia Đông y nhắc tới như một vị dược liệu có tác dụng khắc chế Covid-19 hiệu quả.
Andrographolide cùng một số dẫn xuất khác từ Cây lá đắng có tác dụng kháng khuẩn, tiêu viêm, hạ sốt, an thần, cải thiện chức năng miễn dịch, ức chế sự phát triển tế bào khối u, bảo vệ gan và mật. Nhờ vậy, Cây lá đắng có thể kháng virus một cách tự nhiên, khôi phục sự cân bằng của hệ miễn dịch. Xuyên tâm liên có thể được sử dụng trước và trong khi nhiễm virus Covid-19 để tăng cường miễn dịch, chống lại bệnh tật.
Một số nước châu Á như Ấn Độ, Thái Lan, Indonesia, Malaysia đã ứng dụng Xuyên tâm liên trong điều trị Covid-19, giúp cải thiện các triệu chứng ban đầu như sốt, nhức đầu, đau họng, chảy nước mũi, ho,… Người bệnh không gặp các diễn tiến nặng như nhịp thở cao hoặc nhiễm trùng phổi.
Lưu ý: Bạn nên dùng Xuyên tâm liên đúng liều lượng theo hướng dẫn của bác sĩ, không nên lạm dụng hoặc uống trong thời gian dài. Vì Xuyên tâm liên có tính hàn, uống Xuyên tâm liên dài ngày để phòng Covid-19 có thể làm bạn dễ bị nhiễm bệnh hơn.
Câu hỏi 2: Xuyên tâm liên có hỗ trợ COPD không?
Phần trả lời:
COPD là từ viết tắt của bệnh tắc nghẽn phổi mãn tính vô cùng nguy hiểm. COPD xuất hiện ở những người có thói quen hút thuốc, tiếp xúc với không khí ô nhiễm,…
Xuyên tâm liên có tác dụng hiệu quả trong chống oxy hóa, kháng khuẩn, chống viêm. Ngoài ra, nhờ chứa andrographolide và glutathione nên Cây lá đắng có khả năng giải độc phổi tốt, hỗ trợ điều trị cho bệnh nhân phổi tắc nghẽn mãn tính.
Câu hỏi 3: Xuyên tâm liên có dùng được cho trẻ em không?
Phần trả lời:
Hiện nay chưa có nghiên cứu đầy đủ nào về độ an toàn của Cây lá đắng cho trẻ em hay phụ nữ mang thai và cho con bú. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn bạn nên sử dụng Xuyên tâm liên cho trẻ em dưới sự hướng dẫn và theo dõi của bác sĩ.
Câu hỏi 4: Uống xuyên tâm liên hàng ngày có tốt không?
Phần trả lời:
Các chuyên gia y tế khuyến cáo Cây lá đắng là vị thuốc có tính hàn lạnh, không nên sử dụng quá 5-7 ngày vì dùng trong thời gian dài có thể làm ảnh hưởng tới Tỳ Vị.
Cũng vì tính hàn lạnh này mà bạn cũng không nên uống Xuyên tâm liên dài ngày để phòng bệnh Covid, điều này chỉ làm bạn dễ nhiễm bệnh hơn thôi.
Trường hợp sốt cao, không thuyên giảm sau 3 ngày dùng Cây lá đắng, bạn cần được đến các cơ sở y tế để thăm khám và chữa trị kịp thời.
Lưu ý, Cây lá đắng không dùng cho người hư hàn. Đặc biệt, không dùng cho người bị rối loạn đông máu, đang bị chấn thương, sau phẫu thuật, phụ nữ mang thai và cho con bú.
