Huyền sâm là vị thuốc quen thuộc và được sử dụng phổ biến trong nhiều bài thuốc Y học cổ truyền. Đây là vị thuốc quý mang đến công dụng hiệu quả đối với sức khỏe như bồi bổ cơ thể, làm mát cơ thể, điều trị mụn nhọt,… Để tìm hiểu thêm về Huyền sâm, mời bạn tham khảo chi tiết qua bài viết của Dược Bình Đông ngay sau đây.
1. Đôi nét về Huyền sâm
1.1. Giới thiệu Huyền sâm
Vị thuốc Huyền sâm (Radix Scrophulariae) là rễ đã phơi hay sấy khô của cây Huyền sâm (Scrophularia ningpoensis Hemsl.) hoặc cây Bắc Huyền sâm (Scrophularia buergeriana Miq.), thuộc họ Hoa mõm chó (Scrophulariaceae).
Huyền sâm còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như Hắc sâm, Đại nguyên sâm, Nguyên sâm, Lăng tiêu thảo,…
1.2. Mô tả đặc điểm Huyền sâm
Huyền sâm là thực vật thân thảo sống lâu năm với một số đặc điểm sinh thái như:
- Thân cây: Có hình vuông, chiều cao khoảng 1.7 -2.3m.
- Lá cây: Mọc đối xứng nhau, cuống dài, phiến lá có hình trứng dài, phần mép lá hình răng cưa và có màu tím xanh đặc trưng.
- Hoa: Thường ra hoa vào mùa hè (khoảng tháng 6 đến tháng 10). Hoa mọc thành chùy tròn có màu tím xám với phần cánh hoa hình môi. Hoa của cây Bắc Huyền sâm khi nở có màu trắng và nhạt. Hoa của cây Huyền sâm khi nở có màu tím đỏ hoặc vàng nâu.
- Quả: Có dạng hình trứng và chứa nhiều hạt nhỏ màu đen bên trong.
- Rễ: Phần rễ có kích thước lớn khoảng 10cm – 20cm, hơi cong, mập, thon ở 2 đầu, phình to ở giữa. Mỗi gốc cây Huyền sâm thường có 4 – 5 củ. Khi còn tươi, củ tươi có phần vỏ màu vàng hoặc trắng. Sau chế biến, củ sẽ mềm dẻo hơn, phần vỏ ngoài sẽ chuyển sang nâu nhạt và có màu đen bên trong.
1.3. Phân bố, thu hái và sơ chế
Cây Huyền sâm được di thực từ Trung Quốc về Việt Nam và trồng phổ biến nhất ở các tỉnh trung du và miền núi Bắc Bộ. Loại cây này phát triển tốt ở vùng khí hậu nhiệt đới và nơi có núi cao từ 1000m – 1700m với nhiệt độ từ 15 độ – 18 độ và độ ẩm khoảng 80%.
Huyền sâm sẽ sinh trưởng và ra hoa quả nhiều vào mùa hè. Khi hạt hơi xuống đất vẫn có khả năng tái sinh khỏe mạnh theo tự nhiên. Sau quá trình trồng, cây đã trở nên hoang dại hóa và mọc tạp lẫn với những loại cây ven đường khác.
Rễ củ của Huyền sâm là bộ phận được sử dụng để làm thuốc. Thông thường, tháng 10 – 11 hàng năm chính là thời điểm thích hợp để thu hoạch rễ Huyền sâm. Sau khi thu hoạch được rễ, người ta sẽ đem rửa sạch sẽ, loại bỏ rễ con và phân loại theo từng kích thước khác nhau.
Dược liệu Huyền sâm được bào chế với một số phương pháp như sau:
- Rửa nguyên liệu sạch sẽ, ủ mềm, cắt thành lát nhỏ và đem phơi khô.
- Rửa sạch sẽ, lót thêm phần cỏ xác và xếp củ lên phía trên. Sau đó, người ta tiến hành đồ chín và phơi khô.
- Bào chế thổ Huyền sâm: Khi thu hái và rửa sạch với nước xong, các dược liệu sẽ được đem đi sấy khô một nửa, chất đống từ 2 ngày – 3 ngày và phủ kín bằng cỏ rạ cho phần ruột chuyển sang màu đen. Sau đó, tiếp tục sấy khô dược liệu khoảng 9 phần, đảo sơ bằng chảo để đất cát và rễ củ rơi ra ngoài. Cuối cùng là phân loại và bảo quản dược liệu.
- Bào chế Huyền sâm kiểu Triết Giang: Huyền sâm sau khi thu hoạch được sẽ đem đi phơi nắng ngay cho khô một nửa. Sau đó chất thành đống trong khoảng 2 – 3 ngày và phơi nắng liên tục trong 40 ngày cho dược liệu khô hoàn toàn.
Sau khi bào chế, dược liệu Huyền sâm có hình trụ, dài khoảng 12 – 15cm, bên ngoài có màu nâu đất, bên trong màu đen, cứng dẻo. Dược liệu cần được bảo quản ở nơi khô ráo, trong bình kín và có lớp vôi sống lót phía bên dưới. Ngoài ra, để hạn chế tình trạng bị mốc, thỉnh thoảng Huyền sâm nên được đem đi phơi nắng.
2. Công dụng Huyền sâm
Huyền sâm từ lâu đã được biết đến là một vị thuốc quý, được sử dụng vô cùng phổ biến trong cả Y học hiện đại và Y học cổ truyền với nhiều công dụng tốt như bồi bổ sức khỏe, điều trị mụn nhọt, giải nhiệt,…
2.1. Theo Tây Y
Thành phần hóa học của Huyền sâm bao gồm nhiều hợp chất quan trọng với sức khỏe con người như iridoids và iridoid glycoside, axit hữu cơ, dầu dễ bay hơi, terpenoid, saccharide, phenylpropanoid glycoside, flavonoid, sterol và saponin. Đây là những hợp chất có nhiều đặc tính dược lý như kháng ung thư, chống viêm, chống oxy hóa, tác động đến hệ tim mạch, hệ thần kinh, gan,…
Cao lỏng Huyền sâm sau khi thí nghiệm trên ếch ở nồng độ thích hợp đã khiến tăng co bóp cơ tim và làm giảm nhịp tim.
Ngoài ra Huyền sâm cũng công dụng giúp an thần và kháng vi khuẩn gây bệnh có hại ở da.
2.2. Theo Đông Y
Vị thuốc Huyền sâm có tác dụng bổ phần âm, làm mát bên trong cơ thể, điều trị các chứng nóng trong người, mụn nhọt, táo bón… Trong Đông y, Huyền sâm một số đặc điểm sau:
- Tính vị: Vị đắng, mặn, tính hàn
- Quy kinh: Quy vào kinh Phế, Thận
- Công năng: Dưỡng âm, giải độc, sinh tân, tả hỏa, lợi yết hầu, nhuận táo, hoạt trường, chỉ khái và trừ phiền.
- Chủ trị: Táo bón, chảy máu cam, cổ họng sưng đau, lao hạch, nóng trong xương, phát ban, bạch hầu, phù thũng, ban sởi, mồ hôi trộm,…
3. Gợi ý một số bài thuốc trị bệnh từ Huyền sâm
Dược liệu Huyền sâm được sử dụng trong các bài thuốc giúp hỗ trợ điều trị viêm họng, viêm sưng amidan, lở ngứa, lao hạch,… Dưới đây là những gợi ý về bài thuốc điều trị bệnh từ Huyền sâm.
Tăng dịch thang
- Công dụng: Trị táo bón, nóng trong người, sốt cao, khô khát và miệng lưỡi khô.
- Thành phần: 40g Huyền sâm, 32g Mạch môn đông, 32g Sinh địa
- Cách dùng: Sắc lấy nước uống.
Thang dinh thang
- Công dụng: Dùng khi sốt cao, mất ngủ, không tỉnh táo, nói nhảm và khô khát trong người.
- Thành phần: 12g Huyền sâm, 12g Kim ngân hoa, 20g Sừng trâu (bột mịn), 12g Mạch môn đông, 20g Sinh địa, 8g Đan sâm, 8g Liên kiều, 6g Hoàng liên, 4g Trúc diệp.
- Cách dùng: Sắc 8 chén còn 3 chén và uống 3 lần/ngày.
Thiên vương bổ tâm đan
- Công dụng: Dùng để trị bệnh mất ngủ, mệt mỏi trong người và chứng hồi hộp.
- Thành phần: 20g Huyền sâm, 20g Nhân sâm, 20g Đan sâm, 20g Bạch linh, 20g Viễn chí, 20g Cát cánh, 40g Đương quy, 40g Mạch môn, 40g Thiên môn, 40g Bá tử nhân, 40g Toan táo nhân, 160g Sinh địa.
- Cách dùng: Tán nhỏ, làm thành viên hoàn, áo một lớp Chu sa bên ngoài. Uống cùng nước ấm lúc đói.
Bài thuốc điều trị viêm họng, viêm sưng amidan và cổ họng sưng đỏ
- Thành phần: 12-20g Huyền sâm, 12-16g Sinh địa, 12g Mạch môn, 12g Sa sâm, 8-12g Liên kiều, 8-12g Cát cánh, 8-12g Hoàng cầm, 8g Bạc hà, 4g Cam thảo và 2 quả Ô mai
- Cách dùng: Sắc lấy nước uống và cho Bạc hà vào sau.
Điều trị táo bón do âm hư
- Thành phần: 20g Mạch môn, 20g Sinh địa, 12g Huyền sâm.
- Cách dùng: Đem sắc lấy nước thuốc.
Bài thuốc điều trị viêm họng, viêm phế quản
- Thành phần: 24g Mạch môn, 12g Huyền sâm, 12g Thiên môn.
- Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, chia làm 3 lần uống trước khi ăn.
4 . Một số lưu ý để sử dụng Huyền sâm an toàn
Với đặc tính dược lý của mình, Huyền sâm mang đến nhiều công dụng chữa trị bệnh hiệu quả. Tuy nhiên, người dùng nên tham khảo những lưu ý sau đây để đảm bảo an toàn hơn trong khi sử dụng dược liệu Huyền sâm.
- Nên thăm khám thầy thuốc Y học cổ truyền để được chỉ định sử dụng Huyền sâm phù hợp và hiệu quả
- Một số tác dụng phụ có thể gặp phải khi dùng Huyền sâm: chán ăn mệt mõi, buồn nôn, tiêu chảy, giảm nhịp tim,…
- Không nên dùng chung Huyền sâm với các thức ăn đắng, lạnh như mướp đắng, ốc hến,…
- Không nên sử dụng Huyền sâm đối với những người có tiêu hóa kém dễ gây lạnh bụng tiêu chảy.
- Không dùng cho các trường hợp đang sử dụng thuốc trị tiểu đường, thuốc chống loạn nhịp, thuốc ức chế beta…
- Không nên sử dụng các dụng cụ bằng đồng trong quá trình bào chế Huyền sâm.
- Không nên dùng Huyền sâm chung với Lê lô, Đại táo, Can khương, Hoàng kỳ
5. Tổng kết thông tin về Huyền sâm
Trên đây, Dược Bình Đông đã chia sẻ cụ thể và chi tiết các thông tin về Huyền sâm – dược liệu có tác dụng bổ âm cơ thể, giải độc và làm mát cơ thể. Vị thuốc này đã được sử dụng phổ biến làm thành phần chính trong nhiều bài thuốc để hỗ trợ chữa trị các loại bệnh khác nhau như vấn đề về lở da, mụn nhọt, nóng trong người, sốt cao,… Để phát huy tốt tác dụng của vị thuốc, người bệnh nên dùng theo đúng chỉ định bởi thầy thuốc Y học cổ truyền.
Ngoài ra, bạn đọc đừng quên truy cập vào website Dược Bình Đông để tìm hiểu thêm thông tin về các loại dược liệu khác cũng như các thông tin hữu ích để chăm sóc sức khỏe bản thân và gia đình.
Dược Bình Đông là một trong những thương hiệu dược phẩm lâu đời tại Việt Nam. Với sứ mệnh “Kết hợp công nghệ hiện đại với tinh hoa thảo dược thiên nhiên tạo ra sản phẩm tiên tiến, hiệu quả phục vụ sức khỏe cộng đồng”, Dược Bình Đông đã và đang cải tiến mỗi ngày để mang đến những sản phẩm bảo vệ sức khỏe chất lượng đạt chuẩn. Một số sản phẩm tiêu biểu được nhiều gia đình Việt tin dùng như:
Sản phẩm bảo vệ sức khỏe Thiên Môn Bổ Phổi – Giúp bổ phổi, giảm ho khan, ho gió, ho nhiều đờm, ho hen, ho ban đêm, ho lâu ngày không khỏi, đau rát hầu họng, khàn tiếng.
Sản phẩm bảo vệ sức khỏe gan Long Đởm Giải Độc Gan – Mát gan giải độc, tăng cường chức năng gan, giảm mụn nhọt, mẩn ngứa.
Sản phẩm bảo vệ sức khỏe phụ nữ Song Phụng Điều Kinh – Bổ huyết, điều kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh, bị trễ kinh, bị bế kinh.
Hãy liên hệ trực tiếp với chúng tôi để được tư vấn và hỗ trợ giải đáp các thắc mắc nhanh chóng qua: Hotline: 028.39.808.808, Email: info@binhdong.vn
