Hoàng liên là vị thuốc được ứng dụng phổ biến trong cả Đông và Tây Y giúp mang đến công dụng vô cùng tốt đối với sức khỏe như giải độc cơ thể, thanh nhiệt, hỗ trợ tiêu hóa, kiết lỵ, điều trị đau mắt,… Để tìm hiểu cụ thể hơn về dược liệu này, mời bạn tham khảo chi tiết qua bài viết này của Dược Bình Đông.
1. Giới thiệu về vị thuốc Hoàng liên
1.1. Đôi nét về vị thuốc
Vị thuốc Hoàng liên (danh pháp khoa học: Rhizoma Coptidis) là phần thân rễ phơi khô của nhiều loài Hoàng liên chân gà (Coptis chinensis Franch., Coptis quinquesecta Wang., Coptis teeta Wall.) thuộc họ Hoàng liên (Ranunculaccae) như:
Cây Hoàng liên chân gà còn được gọi là Hoàng liên, Sâm hoàng liên, Chi Liên, Vương chi liên, Vượng thảo, Cổ dũng liên,…
1.2. Đặc điểm thực vật
Hoàng liên là loài cây thân thảo sống lâu năm, có chiều cao khoảng 15-35cm. Lá Hoàng liên mọc từ thân lên rễ, nằm so le và cuống dài khoảng 6-12cm. Mép lá hình răng cưa, có màu xanh mướt, mỗi phiến lá có từ 3-5 lá chét và được phân chia thành nhiều thùy xẻ sâu.
Thông thường, Chi liên sẽ ra hoa vào tháng 2 đến tháng 4. Hoa mọc thành các cụm nhỏ khoảng 3-5 bông từ đầu cành. Có 5 lá đài màu vàng lục, cánh hoa có hình mũi mác, nhiều nhị dài và có lá noãn rời nhau.
Khoảng tháng 3 đến tháng 6, cây bắt đầu kết quả. Quả của cây Hoàng liên có cuống màu vàng và chứa khoảng 7-8 hạt nâu đen hoặc lục xám ở bên trong.
Rễ của cây là rễ chùm, hình trụ dài và có màu vàng nhạt hoặc nâu. Khi trưởng thành, rễ cây Hoàng liên sẽ phát triển thành các củ như chân gà.
1.3. Phân bố, thu hái và bào chế Hoàng liên
Hoàng liên là loại cây ưa chỗ lạnh, mát và ẩm thấp, nhiệt độ dưới 30 độ C. Vì vậy, cây này được phân bố chủ yếu ở vùng núi có độ cao khoảng 1500-1800m. Ở Trung Quốc, Hoàng liên mọc nhiều tại Tứ Xuyên, Hồ Bắc. Ở Việt Nam, Hoàng Liên được phát hiện mọc hoang ở vùng núi Sapa, Quảng Bạ,..
Thông thường, người ta sẽ trồng Hoàng liên bằng hạt và sẽ trồng vào mùa xuân. Sau thời gian khoảng 5 năm, cây đã có thể thu hoạch và mùa đông là thời điểm phù hợp nhất. Nếu để sang mùa xuân, chất lượng của cây sẽ bị giảm xuống. Do rễ cây nằm sâu dưới lòng đất nên người ta phải tránh đào sâu gây đứt gãy hoặc bỏ sót dược liệu.
Thân rễ là bộ phận được sử dụng làm thuốc của cây Hoàng liên. Đây là các mẫu cong queo, độ dài khoảng 3cm trở lên, rộng từ 0,2-0,5cm, có các đốt khúc khuỷu và phân chia thành nhiều nhánh. Bên ngoài thân rễ màu vàng nâu, có mang theo vết tích của phần rễ phụ và cuống lá. Vị thuốc Hoàng liên không có mùi, vị đắng.
Sau khi thu hoạch Hoàng liên, người ta rửa sạch sẽ, ủ cho mềm từ 1-2 tiếng và tiến hành bào chế dược liệu. Một số cách bào chế Hoàng liên cơ bản như:
- Cách 1: Để nguyên củ và đem phơi trong bóng mát từ 1-2 tháng cho khô hoàn toàn.
- Cách 2: Cắt nhỏ phần dược liệu thành lát mỏng, phơi trong bóng mát đến khi khô dần và bảo quản để sử dụng lâu dài.
- Cách 3: Cắt mỏng dược liệu thành lát và đem phơi khô (phơi âm can – không phơi trực tiếp dưới nắng). Khi sử dụng, người dùng sẽ lấy lượng vừa đủ để sao với rượu, hạ thổ để dùng
- Cách 4: Ngâm 10 lít rượu 40-42 độ với khoảng 2-3kg dược liệu tươi, ủ càng lâu rượu càng thơm ngon. Sử dụng khoảng 40-50m mỗi ngày, có thể chia uống 2-3 lần sau ăn hoặc trong bữa ăn.
2. Công dụng của Hoàng liên
Hoàng liên là vị thuốc mang đến nhiều công dụng đối với sức khỏe con người. Vậy vị thuốc này đã được ứng dụng thế nào trong Tây Y và Đông Y?
2.1. Theo Tây y
Vị thuốc Hoàng liên có chứa các loại hoạt chất như berberin, ethanol, palmatin, coptisine, columbamine,… Trong đó, berberin chiếm đến 5,5% – 7,5% có tác dụng kháng viêm và ứng chế nhiều loại vi khuẩn hiệu quả.
Dưới đây là một số công dụng phổ biến nhất của Hoàng liên theo Tây Y:
- Ngăn cản sự phát triển của các loại vi khuẩn như: Shigella, vi khuẩn tụ cầu, liên cầu khuẩn,…và trị một số bệnh về nhiễm khuẩn đường tiêu hóa như kiết lỵ, đau bụng, tiêu chảy,…
- Điều trị mề đay, ngứa, mụn nhọt, giải độc và thanh nhiệt cơ thể.
- Hỗ trợ điều trị bệnh về huyết áp. Phòng ngừa giãn mạch, ngăn ngừa bệnh tim mạch chuyển hóa và đột quỵ.
- Hỗ trợ chữa trị ho gà
- Giúp an thần, giảm lo âu, căng thẳng mệt mỏi.
2.2. Theo Đông y
Theo Đông y, Hoàng liên là vị thuốc có vị đắng, tính hàn, không chứa độc tố. Hoàng liên có các đặc tính dược lý mang đến các giá trị vô cùng tốt đối với sức khỏe, cụ thể như sau:
- Tính vị: Vị đắng, tính hàn
- Quy kinh: Tâm, Tỳ, Vị, Can, Đởm, Đại tràng.
- Công năng: Thanh nhiệt táo thấp, thanh tâm, trừ phiền, thanh can sáng mắt, tả hỏa, giải độc
- Chủ trị: Đau bụng, viêm ruột, kiết lỵ, đau mắt đỏ, bồn chồn mất ngủ
3. Gợi ý một số bài thuốc trị bệnh từ Hoàng liên
Hoàng liên thường được sử dụng kết hợp với các vị thuốc khác để tăng thêm hiệu quả điều trị bệnh. Dưới đây là một số bài thuốc có Hoàng liên mang lại hiệu quả và được sử dụng phổ biến:
3.1. Nước rửa mắt đau
- Thành phần: 10g Hoàng liên, 10g Đương quy và 8g Cam cúc hoa.
- Cách dùng: Sắc toàn bộ lấy nước, thêm ít phèn chua. Sử dụng hàng ngày để rửa mắt. Khi dùng đun nóng ấm.
3.2. Bài thuốc chữa nhiệt miệng, lở miệng
- Thành phần: Hoàng liên, Cam thảo và Ngũ vị tử
- Cách dùng: Nấu lấy nước đặc. Mỗi ngày ngậm nước trong miệng vài lần cho đến khi hết lở miệng
3.3. Bài thuốc trị tiểu đường, đi tiểu nhiều lần
3.4. Bài thuốc trị mề đay, làm mờ vết chàm
- Thành phần: 12g Hoàng liên, 12g Hoàng bá, 12g Mộc thông, 12g Khổ sâm, 12g Ngưu bàng tử, 16g Sinh địa, 16g Mã đề, 8g Phục linh, 8g Bạch tiễn bì, 8g Thương truật, 4g Bạc hà
- Cách dùng: Đun hỗn hợp với 1 lít nước đến khi cạn một nửa, chắt lấy nước bỏ bã và uống 3 lần/ ngày đến khi bệnh thuyên giảm.
3.5. Bài thuốc an thần, giảm căng thẳng, âu lo, mệt mỏi
- Thành phần: 16g Xích đan, 20g Hoàng liên và 10g Cam thảo
- Cách dùng: Tán thành bột mịn, trộn với rượu trắng, đun nóng và vo thành các viên nhỏ bằng hạt đậu xanh. Uống 10 viên/ngày và duy trì đều đặn.
3.6. Bài thuốc chữa viêm loét dạ dày, tá tràng
- Thành phần: 8g Hoàng liên, 8g Bối mẫu, 8g Trạch tả, 8g Mẫu đơn bì, 8g Hạt dành dành, 12g Bạch thược, 6g Ngô thù, 6g Trần bì.
- Cách dùng: Sắc với 1 lít nước đến khi cạn một nửa, chắt lấy nước bỏ bã và chia uống 3 lần/ ngày.
3.7. Bài thuốc trị đau bụng, lỵ toàn máu
- Thành phần: 12g Hoàng liên, 10g Hoa hoè, 10g Chỉ xác, 6g Nhũ hương, 8g Một dược
- Cách dùng: Sắc uống trong ngày.
3.8. Bài thuốc chữa kiết lỵ, tiêu chảy
- Thành phần: 12g Hoàng liên
- Cách dùng: Tán bột, chia làm 3 phần dùng hết trong ngày. Khi uống, hòa với nước ấm hoặc thêm một chút mật ong để dễ uống hơn.
4 . Một số lưu ý khi sử dụng Hoàng liên
Hoàng liên là vị thuốc chứa ít độc tố nhưng lại có dược tính tương đối mạnh. Vì vậy, trước khi sử dụng, bạn nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc để được tư vấn sử dụng hợp lý, đúng theo tình trạng của bệnh.
Các trường hợp không nên dùng Hoàng liên:
- Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú
- Người thiếu máu, khí hư, suy nhược tỳ vị, huyết hư phát sốt, mất ngủ sau sinh, tiêu chảy do dương hư hoặc do tỳ vị hư hàn, …
- Trẻ em bị lên đậu
Không sử dụng Hoàng liên cùng với Thịt heo, Huyền sâm, Cúc hoa, Ngưu tất, Nguyên hoa, Bạch tiễn bì và Bạch cương tàm.
Ngoài ra, có khá nhiều loài cây cũng tên Hoàng liên (như Hoàng liên gai, Hoàng liên ô rô, hoa dây leo Hoàng liên,…) nhưng có đặc điểm thực vật, công dụng và cách sử dụng khác hoàn toàn cây Hoàng liên dược liệu. Vì vậy, cần chú ý tìm hiểu để phân biệt chính xác vị thuốc Hoàng liên để tránh nhầm lẫn với những loại cây khác. Tốt nhất bạn nên tham khảo ý kiến của các thầy thuốc Đông y để được hướng dẫn.
5. Tổng kết thông tin về Hoàng Liên
Hoàng liên là loại vị thuốc quý trong Đông y với nhiều giá trị đối với sức khỏe như an thần, giảm căng thẳng, điều trị ngứa ngáy mề đay, giải độc cơ thể và hỗ trợ hỗ trợ tiêu hóa, kiết lỵ hiệu quả… Tuy nhiên, dược tính trong Hoàng liên khá mạnh, người dùng cần tham khảo ý kiến bác sĩ, thầy thuốc và phân biệt đúng vị thuốc Hoàng liên trước khi sử dụng.
Để tham khảo thêm về Hoàng liên và các vị thuốc khác, bạn có thể truy cập trực tiếp vào https://www.binhdong.vn/cam-nang-suc-khoe/ Dược Bình Đông.
Dược Bình Đông là thương hiệu dược phẩm lâu đời và uy tín tại Việt Nam. Với hơn hơn 70 năm kinh nghiệm hoạt động, Dược Bình Đông đã cho ra đời nhiều sản phẩm gần gũi với người hiện đại mà vẫn gìn giữ bản sắc Y học dân tộc Việt Nam. Một số sản phẩm tiêu biểu có thể kể đến như:
Long Đởm Giải Độc Gan là giải pháp hiệu quả nhằm hỗ trợ thải độc gan, giảm nóng trong làm mát gan và thanh nhiệt.
Bát Tiên Bình Đông giúp tăng cường đề kháng, hỗ trợ giảm căng thẳng mệt mỏi, có thể ăn ngon miệng hơn và có giấc ngủ ngon hơn.
Hãy liên hệ hotline 028.39.808.808 để được đội ngũ Dược Bình Đông tư vấn thông tin chi tiết về sản phẩm trong thời gian sớm nhất.
