Xuyên khung là vị thuốc quen thuộc trong nhiều bài thuốc dân gian, đặc biệt là các bài thuốc hoạt huyết. Cây Xuyên khung có chức năng thúc đẩy lưu thông khí huyết, phát tán phong hàn và giảm đau, vì vậy nó có giá trị y học cao. Cùng Dược Bình Đông tìm hiểu về vị thuốc này cũng như một số bài thuốc và lưu ý khi sử dụng vị thuốc Xuyên khung trong bài viết nhé.
1. Giới thiệu đôi nét về Xuyên khung
Xuyên khung (Rhizoma Ligustici wallichii) là phần thân rễ đã được phơi khô của cây Xuyên khung (Ligusticum wallichii Franch), họ Hoa tán (Apiaceae). Xuyên khung có một số tên gọi khác như: Dược cần, mã hàm cung, xà ty thảo, tây khung, hương thảo, phủ khung, giải mạc gia,…
Xuyên khung là cây thân thảo thường mọc ở những nơi có rừng và sườn đồi râm mát ở độ cao khoảng 1.500 – 3.700 mét. Đây là loại cây bản địa của Trung Quốc và chủ yếu mọc ở vùng tây bắc Vân Nam; còn loại được trồng ở Việt Nam, Ấn Độ hay Nepal là giống di cư. Ở nước ta, loài cây này mọc hoang hoặc được trồng ở các tỉnh Hà Giang, Hưng Yên, Lào Cai hay Tam Đảo.
Xuyên khung sống lâu năm, thân mọc thẳng bên trong ruột rỗng. Lá màu xanh, mọc so le, có dạng kép lông chim được tạo bởi 3 – 5 cặp lá chét. Hoa thường mọc thành tán ở đầu cành; cánh hoa màu trắng, hình trứng ngược. Quả Xuyên khung hình trứng, thuôn dài. Rễ củ của cây được thu hái làm thuốc. Củ được thu hoạch phải có kích thước lớn, mặt ngoài màu đen, mặt trong màu trắng vàng, mùi thơm và sờ vào chắc tay.
Cách bào chế vị thuốc Xuyên khung được thực hiện như sau:
- Lấy phần thân rễ, cắt bỏ gốc thân và rễ con rồi rửa sạch đất cát
- Phơi hoặc sấy khô. Thái phiến và vi sao khi dùng
Xuyên khung dược liệu cần được bảo quản ở nơi thoáng mát, tránh ẩm ướt.
2. Công dụng của Xuyên khung
Xuyên khung là vị thuốc thường được sử dụng trong bài thuốc cổ truyền với một số tác dụng như thúc đẩy lưu thông khí huyết, phát tán phong hàn,… Dù trong Tây y hay Đông y, Xuyên khung vẫn mang lại nhiều công dụng tuyệt vời. Cùng Dược Bình Đông tìm hiểu cụ thể trong phần dưới đây nhé.
2.1. Theo Tây y
Từ hàng nghìn năm nay, Xuyên khung đã được dùng để chữa đau đầu, bị rối loạn kinh nguyệt, thấp khớp, sưng đau và các bệnh về tim mạch, hẹp mạch máu não, phình mạch máu não. Một số công dụng thường được sử dụng trong Tây y là:
- Thuốc giảm đau: Có thể làm giảm cường độ của tín hiệu đau.
- Kháng khuẩn: Chống lại vi khuẩn gây bệnh, bao gồm một số loại như Pseudomonas aeruginosa, thương hàn, kiết lỵ và vi khuẩn sinh mủ.
- Kháng nấm: Diệt nấm bằng cách phá vỡ thành tế bào của chúng.
- Xoa dịu thần kinh: giúp giảm lo âu, gây ngủ, trấn tĩnh xoa dịu tinh thần.
- Phòng và điều trị xơ vữa động mạch, hạ cholesterol huyết thanh và mật độ lipoprotein và mức độ xơ vữa động mạch.
- Ức chế hình thành huyết khối tiểu cầu.
- Phthalates trong cây bên bảo vệ chức năng nội mô khỏi tổn thương do thiếu máu cục bộ và cải thiện tưới máu cơ tim.
- Đối với mạch máu não: giảm phù não, tăng lưu lượng máu não. Do đó có tác dụng phòng ngừa thiếu máu não, đau nửa đầu, điều trị tai biến mạch máu não.
- Tác dụng hạ sốt và chống viêm.
2.2. Theo Đông y
Trong cuốn “Thần Nông Bản Thảo Dược” được biên soạn từ thời nhà Tần và nhà Hán, vị thuốc Xuyên khung lần đầu tiên được ghi lại. Vị thuốc này thường xuất hiện trong bài thuốc điều trị bệnh phụ khoa, được sử dụng rộng rãi cho các chứng kinh nguyệt không đều, vô kinh, đau bụng kinh và các bệnh khác.
Ngoài ra, các hoạt chất của cây Xuyên khung có thể tác dụng lên não bộ. Đây cũng là vị thuốc hàng đầu đối với các chứng đau đầu do cảm mạo phong nhiệt, cảm mạo phong hàn, huyết ứ, thiếu máu.
Một số thông tin về Xuyên khung cần biết gồm:
- Tính vị: Tính ôn, vị cay
- Quy kinh: Can, đởm và tâm bào.
- Tác dụng: Hành khí hoạt huyết, khu phong táo thấp, giảm đau
- Chủ trị: Đau đầu, đau bụng kinh dữ dội, bị bế kinh, rối loạn kinh nguyệt, xương khớp đau nhức, đau quặn bụng,…
3. Gợi ý một số bài thuốc từ Xuyên khung
Trên đây là một số thông tin cơ bản và tác dụng của Xuyên khung được sử dụng trong cả Tây y và Đông y. Nội dung tiếp theo đây, Dược Bình Đông tổng hợp một số bài thuốc thường được sử dụng của vị thuốc này.
3.1. Bài thuốc giúp hoạt huyết, điều kinh
Khi nhắc đến các bài thuốc giúp hoạt huyết điều kinh không thể không nhắn đến bài thuốc Tứ vật thang.
- Thành phần: 8g Xuyên khung, 10g Đương quy, 12g Thục địa, 12g Bạch thược
- Cách dùng: Tán thành bột khô, hòa với nước uống, hoặc làm thành thang sắc uống khi còn ấm
Trong trường hợp có huyết ứ, người ta gia thêm Hồng hoa và Đào nhân tạo nên bài thuốc Đào hồng tứ vật thang để hoạt huyết khu ứ.
- Thành phần: 6-12g Xuyên khung, 12g Đương quy,12-20g Thục địa, 8-12g Xích thược; 8-12g Đào nhân,12g Hồng hoa
- Cách dùng: Sắc nước uống
3.2. Bài thuốc trợ dương, ích khí, giải biểu
- Thành phần: 8g Hoàng kỳ, 4g Nhân sâm, 4g Quế chi, 4g Thược dược, 4g Xuyên khung, 4g Gừng nướng, 4g Thục Phụ tử, 4g Khương hoạt, 4g Tế tân, 4g Phòng phong, 2g Cam thảo, 2g Đại táo.
- Cách dùng: Sắc nước uống.
3.3. Bài thuốc chữa đau đầu
- Thành phần: 3g Xuyên khung 3g, 2g Tế tân 2g, 3g Hương phụ 3g
- Cách dùng: Sắc lấy nước uống ngày 3 lần
3.4. Bài thuốc trị đau dây thần kinh tam thoa
- Thành phần: 30g Xuyên khung, 8g Đan sâm, 8g Sài hồ, 8g Bạch chỉ, 8g Thuyền thoái, 8g Đương quy, 8g Bạch thược, 8g Hoàng cầm, 8g Toàn yết, 8g Địa long
- Cách dùng: Mỗi ngày 1 thang đem sắc uống.
3.5. Phụ nữ đau bụng, huyết trệ bế kinh
- Thành phần: 16g Sinh địa, 12g Đào nhân, 12g Ngưu tất, 12g Quy vĩ, 12g Xích thược, 8g Ngũ linh chi, 6g Tô mộc, 6g Hồng hoa, 6g Hương phụ, 6g Xuyên khung, 2g Hổ phách.
- Cách dùng: Nghiền các thành phần trên thành bột mịn rồi đem hoàn thành viên nhỏ. Uống cùng với nước đun sôi, sử dụng mỗi lần khoảng 12g và 2 – 3 lần/ngày.
4. Một số lưu ý khi sử dụng Xuyên khung
Xuyên khung có rất nhiều công dụng tốt, vì vậy thường xuyên được sử dụng trong nhiều bài thuốc. Tuy nhiên trong quá trình sử dụng, người dùng cũng cần lưu ý khi sử dụng.
Dưới đây sẽ là một số những lưu ý khi sử dụng Xuyên khung:
- Khi sử dụng nên tránh sử dụng trong thời kỳ nôn mửa, chóng mắt, mang thai và đang cho con bú.
- Các bệnh tuyệt đối không sử dụng Xuyên khung đó là: khí tăng, đờm suyễn, đầy bụng, tỳ hư, bệnh thượng thực hạ hư…
- Các vị thuốc không được kết hợp cùng Xuyên khung đó là Hoạt thạch, Hoàng liên, Sơn thù, Hoàng kỳ…
5. Tổng kết
Trong bài viết này, Dược Bình Đông vừa tổng hợp những thông tin cần thiết về vị thuốc Xuyên khung cũng như công dụng trong Đông và Tây y; ứng dụng trong một số bài thuốc cổ truyền và những lưu ý khi sử dụng Xuyên khung. Vị thuốc này không chỉ giúp hoạt huyết điều kinh, mà còn giúp hành khí, giải biểu hiệu quả trong hỗ trợ điều trị các bệnh phụ khoa, đau lưng, đau khớp,…
Thông qua những công dụng tuyệt vời như vậy trong hoạt huyết điều kinh, Dược Bình Đông đã cho ra mắt sản phẩm bảo vệ sức khỏe phụ nữ Song Phụng Điều Kinh thông qua quá trình tiến hành nghiên cứu và kết hợp Xuyên khung với các vị thuốc khác.
Dược Bình Đông kết hợp bài thuốc cổ phương “Tứ vật thang” bao gồm: Đương quy, Xuyên khung, Bạch thược, Thục địa; cùng với các vị thuốc như Ngải diệp, Ích mẫu, Bạch phục linh, Xuyên đại hoàng,… tạo nên thực phẩm bảo vệ sức khỏe Song Phụng Điều Kinh. Đây được coi là một giải pháp hữu hiệu giúp xua tan nỗi lo của chị em phụ nữ với các công dụng bổ khí thông huyết, điều kinh và hỗ trợ giảm triệu chứng mệt mỏi, đau bụng kinh, bế kinh, bị trễ kinh.
Với hơn 70 năm hình thành và phát triển, Dược Bình Đông đã không ngừng nghiên cứu và cho ra đời các sản phẩm bảo vệ sức khỏe phù hợp với thể trạng và cơ địa của người Việt. Nếu bạn đang quan tâm đến sản phẩm Song Phụng Điều Kinh thì có thể truy cập tại website của Dược Bình Đông hoặc liên hệ ngay qua hotline (028)39 808 808 để được hỗ trợ, tư vấn sản phẩm và đặt hàng.
