Thuốc bổ gan và cách dùng đúng – Đừng để giải độc thành “thêm độc”!

Khi cơ thể xuất hiện các dấu hiệu nóng gan như nổi mụn, mẩn ngứa, chán ăn, đầy hơi, mệt mỏi kéo dài,… nhiều người thường tìm đến các thuốc bổ gan hoặc thuốc giải độc gan nhằm hỗ trợ chức năng gan, giúp thải độc và cải thiện sức khỏe. Nhu cầu này ngày càng tăng trong cuộc sống hiện đại, khi gan phải hoạt động liên tục và chịu nhiều áp lực hơn bao giờ hết.

Được ví như “nhà máy vạn năng” với hơn 500 chức năng quan trọng, gan đảm nhận hàng loạt nhiệm vụ từ chuyển hóa chất dinh dưỡng, sản xuất enzyme, đào thải độc tố cho đến hỗ trợ hệ miễn dịch. Tuy nhiên, cơ quan này cũng rất dễ bị tổn thương trước những tác động tiêu cực như ô nhiễm môi trường, thực phẩm bẩn, các chất bảo quản và thói quen sinh hoạt thiếu lành mạnh.

Vậy bạn có nên sử dụng thuốc bổ gan không? Nếu có, ta cần làm thế nào để chọn đúng sản phẩm mà không gây hại cho cơ thể? Hãy cùng Dược Bình Đông tìm hiểu qua nội dung này nhé!

1. Thuốc bổ gan là gì?

Thuốc bổ gan, còn được gọi bởi các tên khác như thuốc giải độc gan, thuốc giải cứu cho gan,  thuốc bảo vệ gan, thuốc mát gan,… là sản phẩm có tác dụng hỗ trợ khôi phục chức năng gan với các công dụng chính như:

• Gây ức chế hoặc làm suy yếu những độc tố trong gan.
• Cung cấp dưỡng chất giúp gan có thể thải độc tốt hơn.
• Hỗ trợ gan hồi phục và cải thiện hoạt động của các cơ quan khác sau khi cơ thể đã thải bỏ được độc tố.

Trên thị trường hiện nay, dựa vào thành phần, các thuốc mát gan được chia thành hai nhóm chính: nhóm hợp chất tổng hợp (Cianidanol, Flumeciol, Essential, Methionin,…) và nhóm dược chất được chiết xuất từ thảo dược (Silymarin, Silibinin, Biphenyl Dimethyl Dicarboxylate,…).

Đồng thời, thuốc bổ gan cũng được bào chế thành nhiều dạng khác nhau với những ưu nhược điểm riêng biệt, nhằm đáp ứng nhu cầu và thói quen sử dụng của mỗi đối tượng:

• Viên uống: Dễ sử dụng, tiện mang theo, phù hợp với người bận rộn hoặc thường xuyên di chuyển.
• Cao lỏng: Hấp thu nhanh, từ đó giúp hỗ trợ gan hiệu quả hơn.
• Viên sủi, bột sủi: Hòa tan dễ uống, giúp  kích thích vị giác của người dùng và tăng khả năng hấp thụ.

Đa dạng các loại thuốc bồi bổ cho Gan

Khi thuốc bổ gan phát huy tác dụng thải độc và phục hồi tế bào, gan sẽ hoạt động tốt hơn, cơ thể nhanh chóng được cân bằng. Từ đó, các vấn đề như mệt mỏi, đầy hơi, nóng trong được giảm dần, da của bạn cũng trở nên sáng mịn, mụn và tình trạng mẩn ngứa cũng ít đi rõ rệt. Bạn có được cảm giác dễ chịu và tràn đầy năng lượng hơn.

Tuy nhiên, nếu bạn gặp triệu chứng kéo dài hoặc xuất hiện các dấu hiệu bất thường, bạn cần thăm khám bác sĩ ngay để tránh biến chứng nguy hiểm.

• Phân sẫm màu.
• Mê sảng.
• Vàng da, vàng mắt.
• Chán ăn, mất ngủ.
• Xuất hiện các vết bầm tím không rõ nguyên nhân (Ecchymosis).
• Di chuyển khó khăn.
• Đau tức hạ sườn phải,…

Đau hạ sườn phải là dấu hiệu cần lưu ý

2. Những rủi ro khi sử dụng thuốc mát gan không đúng cách

Thuốc giải độc, mát gan có thể giúp cải thiện chức năng gan, nhưng nếu sử dụng sai cách có thể dẫn đến tình trạng “lợi bất cập hại” – gây ra nhiều tác hại hơn lợi ích. Việc lạm dụng thuốc, dùng quá liều hoặc tự ý sử dụng mà không có chỉ định có thể dẫn đến nhiều rủi ro, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Dưới đây là những tác hại khi sử dụng thuốc bổ gan không đúng cách.

2.1. Dị ứng với thành phần thuốc

Một số thành phần trong thuốc bổ gan, giải độc gan có thể gây dị ứng ở một số người, đặc biệt là những ai nhạy cảm với hoạt chất hoặc thảo dược có trong thuốc. Phản ứng dị ứng với thành phần thuốc có thể xuất hiện ngay sau khi uống hoặc dần rõ ràng hơn sau vài lần sử dụng với các biểu hiện nhẹ hoặc nghiêm trọng tùy theo cơ địa từng người như:

• Da nổi phát ban đỏ hoặc ngứa ngáy khó chịu
• Mặt, môi sưng phù, đôi khi kèm nóng rát
• Khó thở, tức ngực bất ngờ

Bạn cần đặc biệt lưu ý, nếu có triệu chứng khó thở, sưng phù nặng hoặc dấu hiệu sốc phản vệ,… bạn cần ngừng thuốc ngay lập tức và đến cơ sở y tế gần nhất để được xử lý kịp thời.

2.2. Tác dụng phụ của thuốc mát gan

Mặc dù thuốc mát gan có tác dụng hỗ trợ thải độc và tăng cường chức năng gan, nhưng nếu sử dụng sai cách – như dùng quá liều hoặc kéo dài mà không có chỉ định – sẽ khiến gan và các cơ quan khác buộc phải làm việc quá tải để chuyển hóa lượng thuốc tồn đọng.

Sau khi sử dụng thuốc giải độc gan, mát gan, nếu gặp phải các dấu hiệu bên dưới, bạn nên theo dõi kỹ tình trạng cơ thể và điều chỉnh lại cách dùng thuốc:

• Buồn nôn, nôn mửa hoặc đau bụng nhẹ do kích ứng dạ dày.
• Tiêu chảy hoặc đầy hơi kéo dài, khiến cơ thể mệt mỏi.
• Đau đầu, chóng mặt, hoặc cảm giác lâng lâng khi gan hoạt động quá mức.
• Uể oải, mệt mỏi, mất sức dù không làm việc nặng, do rối loạn chuyển hóa.

2.3. Tương tác thuốc

Thuốc bổ gan có thể gây tương tác với nhiều loại thuốc khác, trong đó có các thuốc tiểu đường, huyết áp, kháng sinh hoặc thuốc chống đông máu,…

Điều này không chỉ làm giảm hiệu quả điều trị mà còn gây ra các biểu hiện bất thường, đặc biệt nguy hiểm với những người có bệnh lý nền. Vì vậy, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ nếu đang dùng nhiều loại thuốc cùng lúc.

2.4. Rủi ro làm suy giảm chức năng gan và các cơ quan khác

Sử dụng thuốc không đúng cách trong thời gian dài có thể gây phản tác dụng. Thay vì bảo vệ gan, thuốc sẽ làm tổn thương gan nhiều hơn. Bởi vì gan là cơ quan chính tham gia vào quá trình chuyển hóa thuốc, nên khi phải liên tục xử lý lượng thuốc dư thừa trong thời gian dài, gan dễ bị quá tải, dẫn đến tổn thương tế bào gan, giảm khả năng thải độc và tái tạo.

Ngoài ra, thận – cơ quan phối hợp với gan để thải độc – cũng có thể bị ảnh hưởng, dần suy yếu và gây ra các vấn đề như tiểu khó, nước tiểu đục,… Trong trường hợp nghiêm trọng, sự mất cân bằng này còn tác động đến hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ mắc bệnh hơn.

Gan Thận đồng thời có thể bị ảnh hưởng do dùng thuốc sai cách

2.5. Viêm gan do thuốc

Viêm gan do thuốc là tình trạng gan bị viêm gây ra bởi thuốc, thường khó phát hiện ở giai đoạn đầu vì người bệnh có thể không có biểu hiện rõ ràng, đặc biệt với các trường hợp nhẹ hoặc mạn tính.

Bệnh thường khởi phát bất ngờ, với các triệu chứng như ớn lạnh, sốt, phát ban, ngứa, đau khớp, nhức đầu, đau bụng, chán ăn, buồn nôn và nôn. Sau đó, những triệu chứng rõ ràng của tổn thương gan có thể xuất hiện như vàng da, nước tiểu sậm, gan to và đau. 

Tổn thương gan do thuốc là cấp tính và có thể gây hoại tử tế bào gan, tích tụ mỡ ở gan hoặc cản trở quá trình bài tiết mật. Đặc biệt, trong tình trạng viêm gan B hay viêm gan nặng, khi phát hiện, gan đã bị xơ hoá hoặc suy nặng, thậm chí có nguy cơ tử vong.

3. Sử dụng thuốc giải độc gan đúng cách

3.1. Dấu hiệu cho thấy gan cần được giải độc

Gan có khả năng tự phục hồi, nhưng khi làm việc quá tải trong thời gian dài, chức năng gan dễ suy giảm và gây ra các dấu hiệu cảnh báo. Khi các triệu chứng sau xuất hiện, đó là lúc bạn cần hỗ trợ gan bằng các loại thuốc bổ gan, giải độc gan:

• Mẩn ngứa, mề đay, mụn nhọt: Khi gan bị nhiễm độc, các chất độc tích tụ có thể được đào thải qua da, biểu hiện bằng ngứa ngáy và nổi mụn.
• Đau tức vùng hạ sườn phải: Những người đang có vấn đề về gan thường có cảm giác căng đau vùng thượng vị hoặc hạ sườn phải. Ngoài ra còn có trường hợp đau dữ dội ở túi mật. 
• Đổ mồ hôi bất thường: Khi chức năng gan suy giảm sẽ khiến bạn đổ nhiều mồ hôi dù thời tiết đang mát mẻ. 
• Rối loạn tiêu hóa: Các biểu hiện như đầy hơi, chán ăn, chướng bụng, buồn nôn, táo bón, tiêu chảy, nước tiểu và phân có màu vàng sẫm,… Những triệu chứng này khiến cơ thể suy nhược khá nhanh.
• Vàng mắt, vàng da: Đây là dấu hiệu thường gặp khi gan suy yếu trong thời gian dài. Khi tế bào gan bị tổn thương thì lượng sắc tố bilirubin không được xử lý và đào thải đúng cách, gây tích tụ và làm vùng dưới da và lòng trắng mắt chuyển màu vàng.

Mặc dù có những dấu hiệu này, bạn nên thận trọng và không vội vàng lạm dụng thuốc giải độc gan.

Cần lưu ý khi bị vàng mắt, vàng da

Thực tế, không phải ai cũng cần sử dụng thuốc bồi bổ gan. Tuy nhiên, một số nhóm người có nguy cơ cao dưới đây thì cần cân nhắc bảo vệ gan sớm:

• Những người biếng ăn, bị mất ngủ hoặc mắc các vấn đề về hệ tiêu hóa.
• Những người sống trong môi trường ô nhiễm, nhiều khói bụi, khí thải hoặc làm việc trong môi trường độc hại như xử lý rác thải, các xí nghiệp hóa chất. 
• Người thường xuyên uống rượu, bia, sử dụng chất kích thích.
• Người có thói quen sinh hoạt thiếu khoa học như thức khuya, ăn uống không đúng giờ, hay bỏ bữa, ăn đồ cay nóng,…

3.2. Uống thuốc bổ gan khi nào để đạt hiệu quả

Thời điểm uống thuốc bổ gan ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng hấp thụ và hiệu quả tác động của thuốc. Khi được dùng đúng thời điểm, thuốc sẽ phát huy tác dụng tối đa, đồng thời hạn chế nguy cơ gây áp lực lên gan và các cơ quan khác.

• Trước hoặc sau bữa ăn tối thiểu 30 phút – Giúp thuốc hấp thụ tốt hơn, tăng cường khả năng chuyển hóa của gan.
• Nên uống vào buổi sáng – Đây là thời điểm gan hoạt động mạnh nhất, hỗ trợ quá trình thải độc hiệu quả hơn.
• Không nên uống vào ban đêm – Gan thực hiện chức năng tái tạo tế bào trong lúc ngủ, nếu bổ sung thuốc vào thời điểm này có thể làm gián đoạn quá trình phục hồi tự nhiên của gan.
• Tránh dùng chung với các loại thuốc khác – Nếu đang sử dụng thuốc điều trị bệnh khác, bạn nên uống thuốc bổ gan cách ít nhất 1-2 giờ để tránh tương tác thuốc, ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị.

3.3. Tuân thủ hướng dẫn sử dụng

Mỗi loại thuốc bổ gan có cơ chế tác động khác nhau, do đó việc tuân thủ đúng liều lượng và hướng dẫn từ bác sĩ hoặc nhà sản xuất là yếu tố quan trọng để đảm bảo an toàn khi sử dụng.

• Không tự ý tăng liều: Dùng quá liều có thể khiến gan bị quá tải, gây viêm gan do thuốc.
• Luôn đọc kỹ hướng dẫn sử dụng thuốc: Nắm rõ thông tin về liều lượng, thời gian sử dụng và các lưu ý đặc biệt của từng loại thuốc

3.4. Không tự ý sử dụng thuốc khi gan không có vấn đề

Nhiều người lầm tưởng rằng uống thuốc bổ gan thường xuyên sẽ giúp bảo vệ gan và phòng ngừa các bệnh về gan, ngay cả khi họ không có triệu chứng. Tuy nhiên, trên thực tế, việc lạm dụng thuốc bổ gan có thể gây hại nhiều hơn lợi ích. Điều này khiến gan phải làm việc quá mức để chuyển hóa thuốc, từ đó dẫn đến tích tụ độc tố và làm suy yếu chức năng gan.

Đối với những người có sẵn bệnh lý gan, việc sử dụng thuốc không đúng cách có thể làm trầm trọng hơn tình trạng tổn thương tế bào gan, khiến bệnh diễn tiến nhanh hơn mà không có dấu hiệu rõ ràng ngay từ đầu.

3.5. Lựa chọn thuốc mát gan phù hợp

Việc lựa chọn loại thuốc phù hợp là yếu tố quan trọng giúp bảo vệ gan hiệu quả mà không gây tác dụng phụ. Hiện nay, trên thị trường có rất nhiều sản phẩm bổ gan, nhưng không phải loại nào cũng an toàn và mang lại hiệu quả tốt.

Do đó, bạn cần nắm rõ các tiêu chí để lựa chọn thuốc tốt như:

• Thành phần của thuốc phù hợp với tình trạng gan, tránh thuốc có chứa các chất không phù hợp hoặc gây kích ứng cho cơ thể.
• Nguồn gốc sản phẩm rõ ràng, được kiểm định và cấp phép bởi cơ quan y tế. Bạn nên kiểm tra kỹ nhãn mác, giấy chứng nhận an toàn, hạn sử dụng.
• Nhà sản xuất uy tín có quy trình sản xuất hiện đại với công nghệ tiên tiến, kiểm soát chặt chẽ nguyên liệu từ đầu vào đến thành phẩm. Chính vì thế, khi mua các loại thuốc bổ gan,  nên chọn sản phẩm từ các công ty dược phẩm hoặc Đông y uy tín.

Đồng thời, bạn cần lưu ý rằng, một số sản phẩm có thể chứa các thành phần không an toàn, gây ảnh hưởng đến gan và sức khỏe toàn diện. Những thành phần cần tránh bao gồm:

• Phthalate;
• Màu, hương liệu, đường và chất làm ngọt nhân tạo;
• Gluten, Hormone;
• Dư lượng thuốc trừ sâu hay diệt cỏ;
• Chất bảo quản, có men, thành phần gây dị ứng;
• Không chứa các kim loại nặng như arsenic, cadmium, chì, thủy ngân,…

3.6. Uống trong thời gian ngắn

Thuốc giải độc gan không phải là sản phẩm có thể sử dụng lâu dài mà chỉ nên được sử dụng trong một khoảng thời gian nhất định để hỗ trợ chức năng gan khi cần thiết. Việc lạm dụng hoặc dùng thuốc kéo dài có thể gây tác dụng ngược, khiến gan phụ thuộc vào thuốc thay vì tự phục hồi theo cơ chế tự nhiên.

Theo các chuyên gia, thuốc bồi bổ gan chỉ nên sử dụng trong thời gian ngắn, từ 1 đến 2 tháng mỗi đợt và không nên lặp lại quá 3 lần/năm để tránh gây áp lực lên gan và các cơ quan khác.

3.7. Theo dõi phản ứng của cơ thể

Mỗi người có cơ địa và tình trạng gan khác nhau, vì vậy, khả năng hấp thụ và phản ứng với thuốc cũng sẽ khác nhau. Khi sử dụng thuốc mát gan, bạn cần quan sát kỹ phản ứng của cơ thể để đảm bảo thuốc phù hợp và không gây tác dụng ngoài ý muốn.

Nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào như nổi mẩn, ngứa, khó chịu, đau bụng hoặc cảm giác mệt mỏi tăng lên,… bạn dừng thuốc ngay lập tức và tham khảo ý kiến bác sĩ để tránh làm tổn thương gan hoặc các cơ quan khác.

4. Những biểu hiện gan thải độc 

Khi gan bắt đầu thải độc hiệu quả, cơ thể sẽ có một số dấu hiệu. Hiểu được đâu là phản ứng bình thường và đâu là dấu hiệu nguy hiểm sẽ giúp bạn sử dụng thuốc bổ gan đúng cách.

Những triệu chứng thông thường trong quá trình gan thải độc thường biến mất sau vài ngày. Đây là dấu hiệu cho thấy các chất độc trong cơ thể đang được đào thải ra ngoài:

• Mặt và lưng nổi mụn to, mụn viêm.
• Đi tiểu thường xuyên, nước tiểu có màu vàng đục.
• Cơ thể mệt mỏi, đau nhức.
• Đau bụng nhẹ, có khi bị táo bón.

5. Kết hợp các phương pháp khác có lợi cho cơ thể giúp gan thải độc tự nhiên 

5.1. Thói quen hỗ trợ gan thải độc tự nhiên

Gan có khả năng tự phục hồi và thải độc một cách tự nhiên mà không cần lạm dụng thuốc. Tuy nhiên, để hỗ trợ quá trình này diễn ra hiệu quả hơn, việc xây dựng thói quen sinh hoạt lành mạnh là yếu tố quan trọng:

• Chế độ ăn uống khoa học, lành mạnh: Ăn uống đúng giờ, điều độ với thực phẩm giàu dinh dưỡng và cân đối các nhóm chất như bột đường, chất đạm, chất béo, vitamin và khoáng chất. Bạn cần ưu tiên nhóm thực phẩm có công dụng giải độc gan như cá béo, rau xanh, các nhóm hạt,…
• Hạn chế những thói quen gây hại cho gan Tránh rượu bia, thuốc lá và những thực phẩm gây nóng trong người như thức ăn cay nóng, đồ ăn chế biến sẵn hoặc chứa nhiều dầu mỡ,…
• Uống đủ nước: Duy trì 2 lít nước mỗi ngày để giúp gan và thận thải độc tốt hơn.
• Tập luyện thể dục đều đặn: Ít nhất 30 phút mỗi ngày để tăng cường quá trình trao đổi chất, duy trì hoạt động của gan và các cơ quan khác. Đặc biệt, những bài tập yoga giúp cải thiện chức năng gan.
• Ngủ đủ giấc: Ngủ trước 23h và ngủ đủ 8 tiếng mỗi ngày để giúp gan đào thải độc tố và tái tạo lại các tế bào hư tổn.
• Giữ tinh thần lạc quan thoải mái: Hạn chế căng thẳng, giận dữ bằng các bài tập như thiền, yoga hoặc kỹ thuật thở sâu,… 
• Duy trì cân nặng hợp lý: Tránh béo phì làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ.

Vấn đề béo phì ở người lớn tuổi

Ngoài những thói quen hỗ trợ trên, bạn cũng cần xây dựng thêm lối sống khoa học để bảo vệ gan khỏi những rủi ro khác:

• Thăm khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề về gan như viêm gan, gan nhiễm độc, gan nhiễm mỡ, men gan cao trước khi bệnh tiến triển nặng.
• Tránh môi trường độc hại: Hạn chế tiếp xúc với hóa chất độc hại, khói bụi ô nhiễm và các yếu tố môi trường có hại cho gan.
• Quan hệ tình dục an toàn: Giúp phòng tránh các bệnh viêm gan lây truyền qua đường tình dục như viêm gan B, C.

5.2. Phương pháp thải độc tự nhiên khác

Ngoài ra, bạn có thể kết hợp các phương pháp thải độc gan tự nhiên khác để tăng cường hiệu quả. Tuy nhiên, các phương pháp này không phải lúc nào cũng phù hợp với tất cả mọi người và cần có sự tư vấn từ chuyên gia hoặc bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả. 

• Sử dụng thảo dược: Các loại trà thảo mộc hoặc nước mát từ thiên nhiên như trà atiso, rau má, cỏ ngọt có thể giúp thanh lọc gan một cách tự nhiên. Đọc ngay: Cách nấu nước mát giải độc gan, thanh lọc cơ thể tại nhà.
• Nhịn ăn có kiểm soát: Giúp giảm tải cho gan trong thời gian ngắn, tạo điều kiện để gan có thời gian tự phục hồi và thanh lọc. Tuy nhiên, bạn cần thực hiện đúng cách và không áp dụng cho người có bệnh lý.
• Xoa bóp vùng gan: Nhẹ nhàng xoa bóp vùng bụng bên phải để kích thích lưu thông máu, giảm căng thẳng cho gan và hỗ trợ quá trình thải độc.

6. Tổng kết

Thuốc bổ gan có thể hỗ trợ quá trình thải độc và bảo vệ gan, nhưng nếu sử dụng sai cách, lạm dụng hoặc dùng kéo dài không theo chỉ dẫn, có thể gây quá tải gan, làm suy giảm chức năng gan, thậm chí dẫn đến viêm gan do thuốc. Để đảm bảo hiệu quả và an toàn, ta chỉ nên sử dụng thuốc bổ gan khi thực sự cần thiết, đúng liều lượng, trong thời gian ngắn (1-2 tháng mỗi đợt, không quá 3 lần/năm).

Mặc dù thuốc bổ gan có thể hỗ trợ một phần trong một số trường hợp nhất định, nhưng cách bảo vệ gan tốt nhất vẫn là thay đổi thói quen sống và chế độ ăn uống. Bên cạnh việc duy trì lối sống lành mạnh, bạn có thể lựa chọn các sản phẩm hỗ trợ từ thiên nhiên, an toàn, lành tính.

Một giải pháp từ thảo dược thiên nhiên để giúp cơ thể thanh nhiệt, mát gan là sản phẩm bảo vệ sức khỏe Long Đởm Giải Độc Gan của Dược Bình Đông. Sản phẩm được bào chế từ các thảo dược thiên nhiên lành tính như Diệp hạ châu, Long đởm thảo, Nhân trần, Atiso,… có tác dụng thanh nhiệt, mát gan, giải độc gan tự nhiên, tăng cường chức năng gan và giảm các triệu chứng như nóng trong người, mụn nhọt, mẩn ngứa,…

Sản phẩm bảo vệ sức khỏe Long Đởm Giải Độc Gan Bình Đông

Dược Bình Đông là đơn vị uy tín với hơn 70 năm trong lĩnh vực nghiên cứu, phát triển các sản phẩm bảo vệ sức khỏe. Các sản phẩm của chúng tôi luôn đạt tiêu chuẩn GMP, đã và đang được nhiều người tin dùng, đánh giá cao về công dụng bảo vệ sức khỏe nên bạn hoàn toàn có thể tin tưởng sử dụng.

Nếu bạn cần được tư vấn kỹ hơn sản phẩm, vui lòng liên hệ đến hotline 028 39 808 808 để được hỗ trợ nhiệt tình.

Lưu ý: Sản phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh.

7. Câu hỏi và bình luận