Virus HMPV và những điều cần biết để bảo vệ sức khỏe đường hô hấp

Đầu năm 2025, CDC Trung Quốc ghi nhận sự gia tăng đột biến các ca nhiễm virus HMPV (Human Metapneumovirus), đặc biệt tại các tỉnh phía Bắc. Mặc dù tình trạng này gây áp lực lên hệ thống y tế địa phương, các chuyên gia khẳng định đây chỉ là đợt cao điểm thường thấy của “mùa bệnh đường hô hấp”. 

Virus HMPV đang trở thành mối quan tâm lớn do khả năng lây lan nhanh chóng và nguy cơ gây hại tiềm tàng. Vậy liệu rằng virus này có thật sự nguy hiểm? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin toàn diện về virus HMPV, giúp người dân hiểu rõ và chủ động phòng tránh hiệu quả.

1. Tổng quan về virus HMPV

Virus HMPV hay Human Metapneumovirus (hMPV) ở người là một loại virus gây bệnh đường hô hấp phổ biến, chỉ đứng sau virus hợp bào hô hấp (RSV) ở cả trẻ em và người lớn. Virus HMPV có thể gây ra tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp trên với các triệu chứng cảm lạnh thông thường như hắt hơi, ho, sổ mũi, đau họng,… trong vài ngày. Ngoài ra, virus cũng có thể là tác nhân gây ra các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp dưới như viêm phổi, làm tình trạng bệnh hen suyễn, COPD (phổi tắc nghẽn mạn tính) trở nên nghiêm trọng hơn.

Virus HMPV là một loại virus gây bệnh đường hô hấp phổ biến

Dù vậy, HMPV không phải là một loại virus mới xuất hiện, chúng đã được các nhà khoa học Hà Lan phát hiện và công bố chính thức vào năm 2001. Các nghiên cứu về kháng thể cho thấy virus này đã tồn tại và lưu hành trong cộng đồng từ ít nhất nửa thế kỷ trước khi được phát hiện. HMPV được xác định là tác nhân gây bệnh đường hô hấp phổ biến ở cả trẻ em và người lớn.

Virus HMPV là virus theo mùa, thường xuất hiện vào mùa đông và mùa xuân. HMPV thường gây bệnh từ nhẹ đến trung bình ở người khỏe mạnh, nhưng có thể gây bệnh nặng ở một số đối tượng như trẻ em dưới 5 tuổi, người cao tuổi trên 65, người suy giảm miễn dịch và người mắc bệnh nền mạn tính. Tỷ lệ tử vong do HMPV nhìn chung thấp và chủ yếu xảy ra ở nhóm nguy cơ cao.

HMPV gây gánh nặng đáng kể cho hệ thống y tế, đặc biệt trong mùa dịch với chi phí điều trị và chăm sóc y tế cao ở các ca bệnh nặng. Hiện nay chưa có vaccine phòng ngừa đặc hiệu, do đó việc tăng cường giám sát, phát hiện sớm các đợt bùng phát và nâng cao nhận thức cộng đồng về phòng ngừa là rất quan trọng trong kiểm soát sự lây lan của virus này. Điều quan trọng cần nhớ là HMPV là một phần tự nhiên của các bệnh đường hô hấp theo mùa, không phải là mối đe dọa mới xuất hiện như các đại dịch gần đây.

2. Phân biệt virus HMPV với các virus đường hô hấp khác

HMPV thường bị nhầm lẫn với các virus đường hô hấp phổ biến khác do có nhiều triệu chứng tương tự. Tuy nhiên, có một số đặc điểm giúp phân biệt HMPV với các virus khác:

Lưu ý quan trọng:

• Chỉ có thể phân biệt chính xác thông qua xét nghiệm.
• Các triệu chứng có thể thay đổi tùy cơ địa người bệnh.
• Cần đến cơ sở y tế khi có triệu chứng nặng.
• Một người có thể đồng thời nhiễm nhiều loại virus.

3. HMPV lây truyền như thế nào?

HMPV lây truyền từ người sang người qua đường hô hấp với các cơ chế chính sau:

Đường lây truyền trực tiếp:

• Giọt bắn: Virus lây lan qua các giọt bắn nhỏ khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện,…
• Tiếp xúc gần: Virus có thể lây truyền khi tiếp xúc trực tiếp với người nhiễm bệnh trong khoảng cách gần (dưới 2m).
• Tiếp xúc với dịch tiết đường hô hấp: Nguy cơ lây nhiễm cao khi tiếp xúc với nước mũi, nước bọt của người bệnh.

HMPV lây truyền trực tiếp qua giọt bắn hô hấp

Đường lây truyền gián tiếp:

• Bề mặt nhiễm bẩn: Virus có thể tồn tại từ vài giờ đến vài ngày trên các bề mặt như tay nắm cửa, đồ chơi, điện thoại,…
• Tay bẩn: Virus lây lan khi chạm tay vào bề mặt nhiễm bẩn rồi đưa lên mắt, mũi, miệng.
• Đồ dùng chung: Lây qua việc dùng chung các vật dụng cá nhân như khăn, cốc chén với người bệnh.

Khả năng lây lan của virus phụ thuộc vào nhiều yếu tố môi trường. Thời điểm lây nhiễm mạnh nhất là trong 3-7 ngày đầu khi người bệnh có triệu chứng. Virus tồn tại và lây lan tốt hơn trong môi trường kín, thiếu thông khí, đặc biệt là trong điều kiện thời tiết lạnh và ẩm của mùa đông-xuân. 

4. Triệu chứng khi nhiễm HMPV

Nhiễm HMPV có thể biểu hiện với nhiều mức độ khác nhau, từ nhẹ đến nặng. Hiểu rõ các triệu chứng và diễn biến của bệnh giúp người bệnh và người chăm sóc có những quyết định đúng đắn trong việc theo dõi và điều trị.

4.1. Triệu chứng nhẹ

Bệnh thường bắt đầu với các triệu chứng không đặc hiệu, tương tự khi bị cảm lạnh thông thường, như sốt nhẹ, ho khan hoặc có đờm nhẹ, nghẹt mũi và sổ mũi. Người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi, chán ăn và đau họng nhẹ. 

Những triệu chứng này, thường người bệnh sẽ phục hồi sau 2-5 ngày mà không cần can thiệp y tế. 

Bệnh thường bắt đầu với các triệu chứng không đặc hiệu, tương tự khi bị cảm lạnh thông thường

4.2. Triệu chứng nặng

Trong một số trường hợp, bệnh có thể tiến triển nặng, gây ra các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp dưới nghiêm trọng như viêm phế quản cấp tính, viêm tiểu phế quản, viêm phổi hoặc làm trầm trọng thêm bệnh hen suyễn hay bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD). 

Một số dấu hiệu cho thấy người bệnh đang bị viêm đường hô hấp dưới, bao gồm: Sốt cao, khò khè, ho có đờm đặc, khó thở, da tím tái, suy hô hấp,…

Nếu triệu chứng kéo dài hơn 2 tuần hoặc ngày càng trở nên nghiêm trọng, người bệnh nên thăm khám bác sĩ để được can thiệp điều trị kịp thời.

• Sốt cao liên tục
• Sốt trên 39 độ và không có dấu hiệu hạ thân nhiệt sau khi đã dùng thuốc hạ sốt
• Khó thở
• Khò khè nhiều
• Ăn kém, bỏ ăn, bỏ bú
• Tím môi, tím đầu chi

5. Đối tượng nguy cơ

HMPV có thể gây bệnh ở mọi lứa tuổi, tuy nhiên một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh nặng và phát triển biến chứng nghiêm trọng.

• Trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 2 tuổi, là nhóm có nguy cơ cao nhất do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và đường hô hấp còn yếu, dễ tổn thương. Ngoài ra, trẻ thường xuyên tiếp xúc gần trong môi trường tập thể như nhà trẻ, mầm non làm tăng nguy cơ lây nhiễm. Khả năng đào thải đờm kém và chưa tự chăm sóc vệ sinh được cũng là những yếu tố làm tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh ở nhóm tuổi này.
• Người cao tuổi trên 65 tuổi là nhóm nguy cơ cao thứ hai do sự suy giảm của hệ miễn dịch theo tuổi tác và thường mắc nhiều bệnh nền. Người cao tuổi có khả năng phục hồi chậm và dễ phát triển các biến chứng nặng khi nhiễm virus. Việc điều trị ở nhóm này thường phức tạp và đòi hỏi sự theo dõi chặt chẽ.
• Người suy giảm miễn dịch, bao gồm bệnh nhân ung thư, người ghép tạng, bệnh nhân HIV/AIDS và những người đang dùng thuốc ức chế miễn dịch, có nguy cơ đặc biệt cao. Khả năng chống nhiễm trùng kém khiến thời gian nhiễm virus kéo dài hơn, dễ phát triển biến chứng và đáp ứng điều trị kém hơn người bình thường.
• Những người mắc bệnh nền mạn tính như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính COPD, hen suyễn, bệnh tim mạch, đái tháo đường, bệnh thận hoặc gan mạn tính cũng cần được quan tâm đặc biệt. Bệnh nền có thể trở nặng khi nhiễm HMPV, đồng thời virus cũng có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng hơn trên nền bệnh sẵn có.

Đối với tất cả các nhóm nguy cơ này, việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa nghiêm ngặt là rất quan trọng. Khi mắc bệnh, họ cần được theo dõi sát, phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường và điều trị tích cực để ngăn ngừa biến chứng. Trong nhiều trường hợp, việc nhập viện sớm có thể là cần thiết để đảm bảo an toàn cho người bệnh.

6. Chẩn đoán và điều trị

6.1. Chẩn đoán nhiễm virus HMPV

Việc chẩn đoán và điều trị HMPV đòi hỏi sự kết hợp giữa đánh giá lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng để có hướng điều trị phù hợp.

Chẩn đoán ban đầu dựa trên các triệu chứng đặc trưng như sốt, ho, khó thở, kết hợp với tiền sử tiếp xúc và khám lâm sàng. Bác sĩ sẽ đánh giá các dấu hiệu sinh tồn, nghe phổi và tình trạng hô hấp của bệnh nhân để xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Bên cạnh đó, bác sĩ cũng có thể tiến hành thực hiện nội soi phế quản, chụp X-quang ngực hoặc phương pháp PCR (phản ứng chuỗi polymerase) để tìm kiếm và xem xét những thay đổi ở đường dẫn khí trong phổi của người bệnh. Trong đó, phương pháp PCR được ứng dụng phổ biến để xác định HMPV trong các mẫu dịch đường hô hấp (như dịch mũi họng hoặc dịch phế quản). Đây là phương pháp nhạy và chính xác, giúp phát hiện trực tiếp RNA của virus. Tuy nhiên, trường hợp xét nghiệm thường chỉ được chỉ định cho các bệnh nhân biểu hiện triệu chứng nghiêm trọng.

6.2. Điều trị khi nhiễm virus HMPV

Hiện nay chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho HMPV, phương pháp điều trị chủ yếu là điều trị nâng đỡ và hỗ trợ. 

Người bệnh cần nghỉ ngơi đầy đủ, uống nhiều nước, kết hợp với các thuốc hạ sốt, giảm ho và long đờm khi cần thiết và theo hướng dẫn của bác sĩ. 

Trong trường hợp nặng, bệnh nhân có thể cần hỗ trợ hô hấp như thở oxy, khí dung giãn phế quản hoặc các biện pháp hỗ trợ hô hấp tích cực khác. Kháng sinh chỉ được sử dụng khi có bằng chứng bội nhiễm vi khuẩn.

Việc theo dõi và chăm sóc bệnh nhân được thực hiện khác nhau tùy theo mức độ bệnh. Đối với ca nhẹ, bệnh nhân có thể điều trị tại nhà với sự theo dõi chặt chẽ về thân nhiệt, nhịp thở và SpO2. Các ca nặng cần nhập viện để được theo dõi dấu hiệu sinh tồn liên tục và điều chỉnh phác đồ điều trị kịp thời.

7. Biện pháp phòng ngừa

Phòng ngừa HMPV đòi hỏi sự kết hợp nhiều biện pháp khác nhau, trong đó việc thực hiện các thói quen vệ sinh cơ bản và tăng cường sức đề kháng đóng vai trò quan trọng.

7.1. Vệ sinh cá nhân

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn, đặc biệt trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh;
• Giữ môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng;
• Tránh đưa tay lên mắt, mũi, miệng khi chưa rửa tay;
• Che miệng khi ho hoặc hắt hơi bằng khăn giấy hoặc khuỷu tay;
• Vệ sinh mũi họng hàng ngày bằng nước muối sinh lý.

Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn để phòng bệnh

7.2. Đeo khẩu trang

• Sử dụng khẩu trang đúng cách khi ra nơi công cộng;
• Thay khẩu trang định kỳ hoặc khi bị ẩm, bẩn;
• Người có triệu chứng hô hấp cần đeo khẩu trang để tránh lây lan;
• Đặc biệt quan trọng trong mùa dịch và tại các cơ sở y tế.

7.3. Tránh tiếp xúc người bệnh

• Hạn chế tiếp xúc gần với người có triệu chứng bệnh hô hấp;
• Giữ khoảng cách an toàn trong giao tiếp;
• Tránh đến nơi đông người trong mùa dịch;
• Hạn chế cho trẻ nhỏ đến nơi đông người trong mùa bệnh,…

7.4. Tăng cường sức đề kháng

• Duy trì chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng;
• Tập thể dục thường xuyên, vừa sức;
• Đảm bảo ngủ đủ giấc;
• Bổ sung vitamin và khoáng chất cần thiết;
• Tránh stress và các tác nhân làm giảm sức đề kháng;
• Tiêm phòng đầy đủ các vaccine khuyến cáo,…

7.5. Cân nhắc sử dụng sản phẩm bảo vệ sức khỏe

Các sản phẩm tự nhiên như mật ong, gừng, nghệ, tỏi và các loại trà thảo mộc (trà gừng, cam thảo, bạc hà) từ lâu đã được sử dụng để hỗ trợ sức khỏe đường hô hấp nhờ đặc tính kháng khuẩn, kháng viêm và tăng cường miễn dịch tự nhiên.

Việc bổ sung các vitamin thiết yếu (C, D, E) và khoáng chất như kẽm đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường hệ miễn dịch, bảo vệ và duy trì chức năng phổi khỏe mạnh.

Sử dụng các tinh dầu thiên nhiên như bạc hà, tràm, khuynh diệp và sả không chỉ mang lại cảm giác thông thoáng dễ chịu cho đường thở mà còn có tác dụng kháng khuẩn, hỗ trợ sức khỏe hô hấp một cách tự nhiên.

Ngoài ra, bạn có thể tham khảo sản phẩm Thiên Môn Bổ Phổi của Dược Bình Đông để được chăm sóc sức khỏe đường hô hấp từ thiên nhiên.
Thiên Môn Bổ Phổi là sự kết hợp của 9 vị thảo dược quý như Thiên Môn Đông, Bạc Hà, Bách Bộ, Trần Bì, Tang Bạch Bì, Bình Vôi, Gừng, Kinh giới, Atiso, được nghiên cứu và bào chế thành dạng cao lỏng dễ sử dụng và hấp thu. Sản phẩm không chỉ hỗ trợ giảm ho, long đờm, giảm đau rát họng mà còn góp phần bổ phế, nhuận phổi, giúp tăng cường sức khỏe đường hô hấp. Được sản xuất theo tiêu chuẩn GMP của Bộ Y tế, Thiên Môn Bổ Phổi là lựa chọn an toàn và phù hợp cho việc chăm sóc sức khỏe hô hấp hàng ngày. 

Lưu ý: Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng các sản phẩm bảo vệ sức khỏe, đặc biệt với người có bệnh nền hoặc đang dùng thuốc điều trị.

8. Kết luận

Virus HMPV là một tác nhân gây bệnh đường hô hấp đáng quan tâm, đặc biệt nguy hiểm với các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương. Dù phần lớn các bệnh nhẹ và tự khỏi, virus vẫn có thể gây biến chứng nghiêm trọng ở một số đối tượng nhất định.

Do chưa có điều trị đặc hiệu, việc phòng ngừa đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát dịch bệnh. Sự kết hợp giữa các biện pháp phòng ngừa cá nhân và cộng đồng sẽ giúp hạn chế sự lây lan của virus.